STEENVERBAND KAN OUDERDOM VAN GEBOUWEN AANGEVEN
J.M. Vugts,
Waalwijk
Baksteen is al eeuwenlang toegepast, als bouwmateriaal voor binnen - en buitenmuren. 2e worden in Steen- Of metsel verbanden verwerkt om een sterke muur te verkrijgen en tevens om vooral de buitenmuren een goed aanzien te geven. Ze zijn in horizontale lagen verwerkt. Essentieel is dat in de opvolgende lagen de staande voegen tussen de stenen niet boven elkaar mochten staan. Eén van de bekendste steenverbanden, waarschijnlijk in de 15° eeuw ontstaan, is het kruisverband. Het is zo genoemd omdat in het gehele metselwerk aaneengesloten kruisjes zijn te zien in de stapeling van stenen.
Het kruisverband is nog steeds goed te zien aan oude bouwwerken. Nadat de buitenmuren als spouwmuren zijn uitgevoerd is het kruisverband niet meer toegepast. Het kruisverband kent 2 uitvoeringen die als product precies hetzelfde zijn, maar in uitvoering net iets verschillen en dat maakt het nu zo interessant voor het bepalen van de ouderdom van bouwwerken. Het kruisverband heeft telkens 4 lagen, waarin de 2de en 4de laag gelijk zijn {koppenlagen), en de 1ste en 3de laag verschillend.
Laag 1.
Drieklezoor (3/4 steen), kop (halve steen) en verder strek (hele steen). In de 3de laag zit geen kop. Dat is de uitvoering van ongeveer na 1750. Vóór 1750 was het iets anders. Toen kende men geen drieklezoor.
Om in het verband te komen gebruikte men een kop, (halve steen) en een klezoor (1/4 steen), samen oven lang als een drieklezoor (3/4 steen).
 |
Gedeelte westgevel Hervormde Kerk Waalwijk. |
Het leuke van dit verhaal is, dat het nog te zien is en wel in Sprang-Capelle en Kaatsheuvel. In het pand Zuidhollandsedijk 53 staat een zeer mooi en goed onderhouden pand.
In de-voorgevel zit een muuranker met het jaartal 1798. Het metselwerk begint met drieklezoren, dus na 1750. Het pand Raadhuisstraat 135 heeft in de voorgevel het jaartal 1739 in 4 muurankers. De voorgevel is gepleisterd en het pand is zeer slecht onderhouden1). Aan de raamkozijnen in de zijgevels zitten houten luiken. Als men de luiken sluit komt metselwerk zichtbaar waarin klezoren zitten en geen drieklezoren. Dus vóór 1750. Het kruisverband is slecht te onderscheiden vanwege de slechte toestand van het metselwerk. In het metselwerk van de steunbeer en rondom de ingang van de kerk is mooi het metselwerk met klezoortjes te zien.
In het straatwerk is in straatkeien de vorm van de toren aangegeven die vanaf de bouw van de kerk + 1470 - 1480 daar heeft gestaan en tijdens de 80jarige oorlog in + 1580 is verwoest en niet meer herbouwd.