Stormvloeden in Sprang-Capelle
(Vervolg van "Bruggeske 1991-2") M. van Prooijen
AANVULLINGEN OP HOOFDSTUK II
1. De 72 dorpen en parochies in de Groote Waard
In het artikel "Stormvloeden in Sprang-Capelle" in "Bruggeske 1991-2" heb ik onder hoofdstuk II ("De Groote of Zuid-Hollandse Waard en de Sint Elisabeth vloed van 1421") beschreven hoe de Groote Waard ontstond en ten onder ging in do St. Elisabeth vloed in de nacht van 17 op 18 november 1421. In totaal werden 72 dorpen en gehuchten in de Grote Waard overstroomd. Na het verschijnen van "Bruggeske 1991-2" kwam ik in de roman "De Watervloed", "Een verhaal van de St. Elisabeth vloed", geschreven door L. Penning*, een "historisch aanhangsel" tegen. Het leek me de moeite waard U de inhoud van dat historisch aanhangsel niet te onthouden. Het kaartje van de Groote of Zuid-Hollandse Waard, dat is opgenomen op blz. 10 en 11 van "Bruggeske 1991-2" kan U van dienst zijn bij het lokaliseren van de in dat historisch aanhangsel genoemde dorpen.
*Afkomstig uit het voormalige Capelle
13
HISTORISCH AANHANGSEL
Van de twee en zeventig dorpen en parochies, die de Grote of Zuid-Hollandse Waard vormden, zijn er later weer acht en dertig bovengekomen, namelijk: Almkerk Antonypolder, Baardwijk, Besoijen, Capelle, Cillershoek, Dongen, Doveren, Drimmelen, Drongelen, Drunen, Dubbeldam, Dussen-Munsterkerk, Dussen-Muilkerk, Eethen, Emmikhoven, Gansoijen, 's Gravenmoer, Genderen, Heesbeen, Heinenoord, Puttershoek (voorheen Den Hoek), Onsenoord (voorheen Hondsoord), Nieuwkuik (voorheen Kuik), Maasdam, De Made, Meeuwen, Moerkerke of Mijnsheerenland, Oosterhout, Raamsdonk, Sprang, Strijen, Uitwijk, Waalwijk, Waspik, Werkendam, Hoge-Zwaluwe en Lage-Zwaluwe.
De volgende vier en dertig dorpen en parochies, door de Sint-Elizabeths vloed van de 18e november 1421 overstroomd, zijn niet meer boven water gekomen: Arnoutsbergen, Aartswaard, Achthoeven, Alloysen, Almonde, Almstein, Almvoet, Annekerke, Kloosteroord, Kraaijenstein, Kruiskerke, Datmour, Dordsmonde, Dubbelmonde, Eemde, Eemkerk, Giessenmonde, Harderwerdt, Hoekenisse, Houweningen, Lederkerke, Merwede, De Mijl, Poelwijk, Stanhailen, Strienmonde, Teijsselingskerke, Tolloyscn, Twintighoeven, Weede, De Werke, Wey, Wieldrecht en Wolfbrantskerke. Het is waar, dat sommige namen, zoals De Werke en De Mijl weer op de kaart voorkomen, maar het zijn niet de oude kerkdorpen van die naam: deze zijn voor altijd verwoest en verzonken. Er is vermoed, dat de bedijking van de Alblasserwaard, die vijf en vijftig jaar vóór de Sint-Elizabeth vloed plaats had, mee heeft gewerkt tot de geweldige ramp. Deze dijk beklemde de rivier; de bedding werd te nauw, en de dijken kregen het hard te verduren. Er kwamen herhaalde dijkbreuken; die van november 1421 was de geduchtste, daar zij samenviel met de doorbraak van de zeedijk bij Wieldrecht. Het overstroomde gebied besloeg een lengte van tien uur gaans. De oostelijke grens lag boven Heusden, terwijl de zuidelijke grens te vinden was in de hoge gronden ten zuiden van de Langstraat. De Alm, vroeger ook onder de naam van Eemde bekend, was vóór de vloed heel wat groter dan tegenwoordig. Zij stroomde langs Almkerk en Eemkerk, en ontlastte zich bij Almvoet in de Maas. Een gedeelte van het verdronken land werd spoedig bedijkt, en zestien dorpen kwamen boven water. Doch de verdere bedijkingen hadden weinig voortgang; de dijken werden weggespoeld, en eerst twee eeuwen later, toen een groot gebied van het verdronken land door vruchtbare slijk en slib was aangehoogd, werd met kracht aan nieuwe bedijkingen begonnen. Het Nieuw-Land-van-Altena werd in 1640, de ten westen liggende Dussense of Zuid-Hollandse polder iets later ingedijkt.
2. De nieuwe dijk van Geertruidenbergnaar Besoijen
In hetzelfde artikel in "Bruggeske 1991-2" is op pagina 22 medegedeeld hoe bij brief van 17 oktober 1442 door het stadsbestuur van Dordrecht werd bevolen ter vervanging van de dijk, die in 1421 door de Sint Elisabeths vloed werd weggeslagen, een nieuwe dijk met straat van Geertruidenberg naar Besoijen aan te leggen: Alle inwoners van de Ambachten, waardoor heen de dijk zou komen, moesten hieraan medewerking verlenen. Deze brief van het stadsbestuur van Dordrecht laat ik hieronder eerst in de oorspronkelijke tekst volgen. Aangezien die tekst wat moeilijk te begrijpen is, volgt daarna de tekst, zoals ik die wat vrijelijk heb omgezet in hedendaags Nederlands, waarbij de oorspronkelijke tekst zoveel mogelijk is gevolgd.
De voorzitter van de redactie,
M. van Prooijen