De eerste poolse pantserdivisie

Inleiding.
In ’Bruggeske’, nr. 1990-1, het herdenkingsnummer van 45 jaar bevrijding, is een vijftal artikelen opgenomen over de strijd in december 1944/ januari 1945 om het Capelse Veer.
In genoemde artikelen wordt uitvoerig beschreven welk een belangrijke rol de lste Poolse Pantserdivisie daarbij heeft gespeeld.
Daarom nemen we b ij de herdenking van 50 jaar bevrijding, als een hommage aan de prestaties van de Polen, in dit herdenkingsnummer van "Bruggeske’ een tweetal bijdragen op van de heer Frank van der Poll uit Breda, waarin een summier overzicht wordt gegeven van het ontstaan van de lste Poolse Pantser Divisie en van hetgeen zij in Nederland heeft verricht.
Gaarne zeggen wij de heer Van der Poll dank voor zijn bereidwilligheid zijn artikelen daartoe af te staan. (M van Prooijen)

A. Hoe de eerste Poolse pantserdivisie ontstond

Even terug naar 1 september 1939: Duitse troepen vallen Polen binnen met een groot aantal gemotoriseerde divisies. Er ontstond een nieuwe term: BLITZKRIEG, wat inhield: een aanval met veel tankeenheden, ondersteund door een sterke luchtmacht, die de taak van de artillerie overnam. Tegen een dergelijke strijdmacht konden het Poolse leger, en later zou ook blijken, de legers van de West Europese landen, niets inbrengen.
17 september 1939: De Sovjet-Unie valt ook Polen binnen. Een tegenstander in het westen en nog één in het oosten was een te grote opgaaf voor de Polen. De verliezen waren zwaar, maar de verliezen aan Duitse zijde deden er niet voor onder.
In het zuiden grensde Polen nog aan Hongarije en de 10de Cavaleriebrigade, de enige tankafdeling van het Poolse leger onder commando van Kolonel S. Maczek, de latere commandant van de 1ste Poolse Pantser Divisie, wist samen met het Bergjagers-Bataljon naar Hongarije te ontkomen.
Via Joegoslavië, Italië (nam pas op 10-06-1940 aan de oorlog deel), werd Frankrijk bereikt. Beide onderdelen werden door de Fransen opnieuw uitgerust en zouden worden ingezet bij de verdediging van dit land. Voor de Bergjagers kwam het zover niet. In april overvielen de Duitsers Noorwegen en Denemarken. De Engelsen landden bij Narvik en kregen steun van de Poolse Bergjagers. In juni moest Frankrijk capituleren en de Cavaleriebrigade wist via veel omwegen, zelfs Spaanse interneringskampen, Engeland te bereiken, waar enkeleweken later ook de Bergjagers terecht kwamen na de Engelse aftocht uit Noorwegen. De Polen kregen de taak toegewezen om de Schotse oostkust te bewaken en te voorkomen, dat daar de Duitsers een inval zouden doen.

Polen, die voor de oorlog waren geëmigreerd meldden zich als vrijwilliger bij de Poolse onderdelen in Schotland.

Gedurende het tweede halfjaar 1940 en nagenoeg het hele jaar 1941 stond Engeland geheel alleen tegenover de Duitsers. Van augustus 1940 tot oktober werd Engeland door de Duitsers zwaar gebombardeerd. Grote steun had de Engelse luchtmacht van de Poolse luchtmacht, die in Polen de dans wist te ontspringen. Voor de Engelsen waren de Polen een welkome versterking. De Duitse luchtmacht leed zware verliezen en rustig kan gesteld worden, dat 1 van de 6 neer geschoten Duitse vliegtuigen het werk was van de Poolse vliegers.
In het kader van de Leen- en Pachtwet kreeg Engeland van de Ver. Staten materiële hulp. Meer was er niet.

22 juni 1941 viel Duitsland de Sovjet-Unie binnen. Ongenadig kregen de Russen er van langs. Zij verloren veel soldaten, vooral aan krijgsgevangenen, maar ook veel grondgebied. Bij het terugtrekken van de Russen hadden ze wel een blok aan het been: De Poolse krijgsgevangenen van september 1939. Op schandelijke wijze hebben zij een deel van deze mensen geliquideerd. Later bleek, dat er bij vrijgelaten krijgsgevangenen opmerkelijk weinig officieren waren. In de bossen van Katyn ontdekten de Duitsers tijdens hun opmars massagraven en daar bleken de Poolse officieren begraven te zijn met de nodige ophef werd wel bekend gemaakt, wat de Duitsers gevonden hadden.

De Britse Premier, Winston Churchill, zag in de inval van de Duitsers in Rusland wel een mogelijkheid om de onder Engels commando strijdende troepen te versterken met Poolse gevangenen uit Rusland. Rusland wilde ca. 100.000 gevangenen vrijlaten op voorwaarde, dat van de andere Polen een Pools Leger onder Russisch commando werd gevormd. Als je niets hebt en je kunt op bepaalde voorwaarden wat krijgen, is de uitslag niet zo moeilijk te raden.

Via Iran, Irak, Syrië en Palestina belandden de Polen in Egypte. Als eerste eenheid werden de Onafhankelijke Poolse Infanterie Brigade Groep gevormd, waarvan ongeveer 600 man roem hebben verworven bij de verdediging van Tobroek in Noord- Afrika. Steeds meer Polen kwamen uit Rusland, maar met weinig officieren. Van hen werd het IIde. Poolse Legerkorps onder bevel van generaal Anders gevormd. Dit korps werd ingedeeld in het Britse 8e Leger, samen met Zuid-Afrikaanse, Indiase, Australische en Nieuw-Zeelandse troepen. In 1943 kwam het Korps in Italië terecht. Het heeft roem verworven bij Monte Cassino, waar na vele maanden strijd door Amerikanen, Fransen, troepen van de landen, die bij het 8ste Leger waren ingedeeld, het niet lukte de vitale bergtop te veroveren. Uiteindelijk waren het de Polen, die er in slaagden het totaal vernielde Benedictijnenklooster in geallieerd bezit te krijgen.

Het teveel aan militairen voor het II. Legerkorps werd naar Engeland overgebracht en hiervan werd samen met de reeds in Engeland aanwezig Poolse legeronderdelen, de late Poolse Pantser Divisie gevormd met daarnaast de Poolse Onafhankelijke Parachutisten Brigade. Dit laatste onderdeel heeft in de septemberdagen van 1944 een belangrijke rol gespeeld tijdens Operation Market-Garden. Direct na afloop van de oorlog werd de Parachutisten Brigade opgeheven en de militairen werden overgeheveld naar de Pantser Divisie.

6 juni 1944: begin van de Invasie in Normandië. Amerikanen, Britten en Canadezen deden de landingsaanval. Eén Divisie stond in Engeland te popelen om ingezet te worden en dat was de 1ste Poolse Pantser Divisie. Voor deze soldaten betekende dit de eerste stap op weg naar huis.

Eindelijk: 28 juli 1944 werd begonnen met de inscheping om naar Normandië te worden overgebracht. Op 5 augustus was de divisie in haar geheel in Frankrijk. Er lag zwaar en veel werk te wachten. Caen was inmiddels door de Canadezen veroverd, maar er was een mogelijkheid het gehele 7de Duitse leger in te sluiten. De omsingeling was al een eind gevorderd en het zou de lste Poolse Pantser Divisie zijn, die de verbinding tussen Amerikanen en Canadezen bewerkstelligde. Op 21 augustus was de slag om de "Falaise-Pocket" ten einde. Maar wel kostte dat 925 Poolse soldaten het leven. En hoe moesten die vervangen worden?

Even weer een stukje politiek: Het ging de Duitsers in 1942 niet meer zo voor de wind, het was niet meer dat onoverwinnelijke leger. In Rusland werden zware klappen uitgedeeld en in het einde van dat jaar ging het in Afrika ook de verkeerde kant op. Mankracht werd minder; mannen, werkzaam in de Duitse oorlogsindustrie, moesten het leger in.Zij werden vervangen door arbeidskrachten uit de bezette gebieden en krijgsgevangenen. Duitsland besloot de westelijke provincies van Polen te annexeren en het Duitse recht daar te doen gelden, waartoe ook dienstplicht behoorde voor de mannelijke bevolking. En zo kwamen er in het Duitse leger Polen terecht.

Velen van hen zijn in Normandië, maar ook op andere fronten door Amerikanen, Britten en Canadezen gevangen genomen en zij konden toetreden tot de Poolse onderdelen. Hiervan werd veel gebruik gemaakt en zij kunnen gerekend worden tot dn meest fanatiekelingen. Zij hadden ondervonden wat SS, GrunePolizei, S.D. e.d. instellingen betekenden.

Onder een schuilnaam werden zij bij de Poolse onderdelen ingedeeld. Dat was voor het geval zij door de Duitsers gevangen genomen zouden worden. Dan bestond de kans, dat er tegen hun familie in Polen wraak acties zouden worden ondernomen en dat zijzelf als deserteur zouden worden aangemerkt en dat betekende een zekere doodstraf.

Hoe zwaar de verliezen bij de 1ste Poolse Pantser Divisie waren blijkt uit het volgende staatje:
De organieke Divisiesterkte was 16.000 man Ingedeeld waren 25.000 man Meer dan de organieke Divisiesterkte 9.000 man

Dat waren dus de verliezen, die de divisie heeft geleden. Ruim 2.000 moesten de strijd met hun leven bekopen, de overigen waren gewonden, vermisten en zieken, die voor het vervullen van militaire dienst niet meer geschikt waren.

Naast de bovengenoemde aanvullingen van de Divisies was er nog een grote uitbreiding van de Divisie. Tijdens de opmars in noordwest Duitsland bevrijdde de Divisie een gevangenenkamp, waarin zich ca. 1.700 Poolse mannen en vrouwen bevonden, die daar na de opstand in Warschau, oktober 1944, door de Duitsers waren opgesloten. Deze gevangenen werden aan de divisie toegevoegd.

Dit artikel zou niet compleet zijn, overigens zouden wij er andere Polen mee te kort doen, door andere Poolse eenheden niet te noemen. De Poolse Marine slaagde er in nagenoeg geheel aan de Duitsers te ontkomen en gedurende de hele oorlog heeft zij deel uitgemaakt van de Engelse Marine. Daadwerkelijk nam de Marine deel aan de invasie in Normandië door hel geven van vuursteun. De duikboot Orzel is beroemd geworden. Voorts slaagde de Poolse Marine er in bij het uitbreken van de oorlog belangrijke apparatuur mee te nemen naar Engeland, waardoor de gehele geheime oorlogscode van de Duitse berichtendienst bekend was.

Over de luchtmacht hebben wij het al eerder gehad. Dat waren de jachtvliegtuig-bemanningen.
Maar de Poolse piloten bemanden ook bommenwerpers van de Royal Airforce. Zij namen deel aan de grote luchtaanvallen op Duitsland. Veel bemanningen verloren daarbij het leven. Op de begraafplaats Crooswijk in Rotterdam zijn vele 10-tallen leden van de Poolse Luchtmacht begraven.
In Polen zelf heeft het Partisanen leger van zich doen spreken.In het Europese gedeelte tijdens de Tweede Wereldoorlog waren ruim 500.000 Polen bij de strijd betrokken en dat betekende, dat Polen, na Rusland, Amerika en Groot-Brittannië, de vierde plaats innam wat mansterkte betreft in de strijd tegen de Duitsers.

WAT DEED DE EERSTE POOLSE PANTSERDIVISIE IN NEDERLAND?
F. van der Poll
Wij willen hiermede een overzicht geven van de belangrijke data van acties en bevrijdingsdata gedurende de periode september 1944 tot mei 1945, waarbij het accent wordt gelegd op de prestatie van de Polen, maar wij komen er niet onderuit in dit verband ook andere geallieerde strijdkrachten te vernoemen.
1944
15.09 Eenheden van de Divisie overschrijden de Nederlandse grens b ij Clinge in Oost Zeeuws- Vlaanderen.
17.09 Hulst en omgeving bevrijd. Die dag luchtlandingen bij Arnhem, Nijmegen en Eindhoven. 2de Britse Leger zet aanval bij Valkenswaard in.
18.09 Slag om het Kanaal Axel-Hulst. 75 Poolse militaire sneuvelen daarbij.
19.09 Axel bevrijd.
29.09 Met de bevrijding van Sas van Gent, Sluiskil, Terneuzen, Kloosterzande, Hontenisse, Zaamslag en Perkpolder is geheel Oost Zeeuws-Vlaanderen inhanden van de Polen.
04.10 Polen trekken bij Baarle-Nassau over de Belgisch-Nederlandse grens, bevrijden deze gemeente ook. 1ste kennismaking tussen Brabanders en Polen.
05.10 Alphen wordt bevrijd, maar moet weer opgegeven worden. Meer dan 350 Polen sneuvelen hier tot 27 oktober.
22.10 OperationPheasant wordt ingezet met als doel het gebied rond de haven van Antwerpen inclusief geheel Noord-Brabant, veilig te stellen o.a. de haven van genoemde stad in gebruik te nemen als aanvoerhaven voor bevoorrading van de 21ste Army Group. Hiertoe zetten de Engelsen en Canadezen bij Kalrathout in België de aanval in, die vooral bij de Canadezen zware verliezen met zich mee brengt.
27.10 In het Pheasant-verband openen de Polen bij Baarle-Nassau de aanval. Alphen wordt nu echt bevrijd en Gilze wordt ook van de vijand verlost. De Polen bereiken de spoorlijn Breda-Tilburg.
Die dag wordt de beslissing genomen, dat de 1ste Poolse Pantser Divisie in de richting van Breda zal oprukken.
28.10 Bavel en Dorst, de laatste 2x, worden op de Duitsers veroverd. Poolse eenheden bereiken in Breda Ginneken, IJpelaar, dat in brand raakt, en de Driesprong.
29.I0 De Polen bevrijden Breda. De Canadezen nemen Ulvenhout en Galder voor hun rekening en zuiveren tevens het Mastbos.
30.10 Polen bevrijden Teteringen en Prinsenbeek, Oosterhout wordt bevrijd door de 7th British ArmouredDivision.
31.10 Polen doen aanval over de Mark bij Nieuwe Veer ten Noorden van Prinsenbeek. Zij kunnen het gevormde bruggenhoofd niet behouden en zijn gedwongen dit met zware verliezen op te geven. 52nd HighlandersInfanteryDivision bevrijdt Raamsdonk en het oostelijk gedeelte van Raamsdonksveer.
01.11 Raamsdonksveer geheel bevrijd. Landingen op Walcheren door Britse Commandotroepen, Canadezen vanuit West-Vlaanderen. Canadezen tussen Hoogerheide en Bergen op Zoom doen aanval op de Kreekrakdam richting Zuid-Beveland.
02.11 Bergjagersbataljon en 8ste Infanterie- bataljon van de Poolse Pantser Divisie worden gehergroepeerd en bereiden zich voor op aanval over het Markkanaal ter hoogte van Ter Aalsterbrug.
03.11 Te ca. 21.00 uur wordt aanval ingezet met zwaar artillerie- bombardement, uitgevoerd door de Poolse Divisie-Artillerie, Canadese Artillerie en ook de Artillerieafdeling van de Prinses Irene Brigade. Met succes wordt daarna de overtocht door Bergjagers en 8ste infanterie bataljon uitgevoerd.
04.11 Polen bevrijden: Den Hout, Made, Terheijden, Wagenberg, Heikant.
05.11 Op alle gebied gaat de opmars voort, vele dorpen worden die dag bevrijd: lste Poolse Pantser Divisie: Drimmelen, Hooge Zwaluwe, Zevenbergschen Hoek en Geertruidenberg.
104e Amerikaanse Infanterie Divisie maakt het mogelijk, dat het Rood-Wit en Blauw in Zevenbergen kan worden uitgestoken. De Engelse 51ste Infanterie Divisie brengt vrijheid in Klundert.
06.11 Lage Zwaluwe wordt zonder tegenstand bevrijd.
07.11 Duitsers vernielen de belde Moerdijkbruggen.
08.11 Met het afschieten van 2500 anti-tank-granaten op de Steenweg te Moerdijk wordt een opening geforceerd tussen 2 z.g. Road- Blocks, die tanks moesten blokkeren. Die avond wordt de rand van Moerdijk door de Polen bereikt.
09.11 Een voor 80% vernield en beschadigd Moerdijk wordt bevrijd. Operatie Pheasant is hiermee voltooid en er kan begonnen worden de Westerschelde mijnen vrij te maken, zodat de haven van Antwerpen door de geallieerden in gebruik genomen kan worden.
15.11 Engelsen en Canadezen dragen het door hen bevrijde gebied ten zuiden van Hollands Diep en Maas aan de Polen over. Zij verblijven daar tot eind maart 1945.
16.12 Duitsers starten hun Ardennen- offensief.
Doel: herovering haven van Antwerpen en de Amerikaanse troepen van de 21ste Army Group te scheiden. De Duitsers slagen er niet in België over de Maas te komen, maar het lukt Duitse parachutisten, als infanterie gebruikt, bij het Capelse Veer de Poolse linies te penetreren. De verliezen aan Poolse zijde bedragen ca. 350 man. Met hulp van Canadese Artillerie en tanks lukt het wel de posities te behouden.

1945
Eind maart/begin april verlaat de Poolse Pantser Divisie haar inmiddels zo vertrouwde gebied in Noord-Brabant.
Via Nijmegen gaat het Duitsland in. Münster wordt veroverd en de opmars-richting gaat dan Noordwaarts. Het Verkenningsregiment samen met het 2de Pantser Regiment en het Bergjagers Bataljon trekt bij Coevorden, dat inmiddels door Canadezen is bevrijd, Oost Drenthe binnen.
Binnen enkele dagen worden Oost Drenthe en Zuidoost Groningen bevrijd:
10.04 Emmen bevrijd.
11.04 Odoorn en Exloo worden door de Polen bevrijd.
12.04 Bergjagers Bataljon bevrijdt Stadskanaal.
13.04 Veendam en Muntendam, laatstgenoemde thans gemeente Menterwolde, zien de Polen als hun bevrijders binnentrekken.
14.04 Van de huidige gemeente Menterwolde worden Meeden, Zuidbroek en Noordbroek bevrijd. In Noordbroek maken de Polen contact met de vanuit de stad Groningen opgerukte Canadezen.
15.04 Dankzij de 1ste Poolse Pantser Divisie kunnen ook in Scheemda, Vlagtwedde, Oude en Nieuwe Pekela en Winschoten de vlaggen na bijna 5 jaar worden uitgehangen.
16.04 Bellingwolde wordt bevrijd en de Polen gaan bij Nieuwe Schans Duitsland weer in.
Korte tijd later worden de door de Polen bevrijde gebieden door de Canadezen overgenomen.
05.OS Duits Leger capituleert in Noord- West Europa met uitzondering van Noorwegen.
08.05 Duitsland aanvaardt algehele onvoorwaarde1ijke capitulatie. De oorlog in Europa is ten einde. Van 01.09.1939 tot 8 mei 1945 is 2076 dagen... en bij de 1ste Poolse Pantser Divisie waren soldaten, die al die tijd niets van thuis hebben gehoord.
Het was afgelopen met de strijd. De geallieerde soldaten gingen terug naar huis, maar niet de Polen…, toen begon eigenlijk al de Koude Oorlog. Generaal Maczek, heeft eens gezegd:
THEY LIBERATED OCCUPIED COUNTRIES, BUT TH8Y DIED FOR POLAND.
(Zij bevrijdden bezette landen, maar zij stierven voor Polen)
En daaraan zouden wij willen toevoegen:
BUT FREEDOM IN THEJR OWN COUNTRY WAS NOT GIVEN TO THEM.
(Maar vrijheid in hun eigen land was hun niet gegeven)