HET OORLOGSDAGBOEK
over de periode 20 September t/m 1 November 1944
van
WOUTER ADRIAAN RIJKERS
te Sprang-Capelle
Vrijdag 29-9-1944
Gepasseerde nacht niet geregend. Vanmorgen licht bewolkt, maar nog droog. Om kwart over acht geallieerde vliegtuigen. Bommetjes en afweer. "Tilburg" rijdt weer voorbij om groenten, aardappelen, enz. in Tilburg te verkopen. Zelfs melk voor de kleinste kinderen schijnt daar niet meer te zijn.
Kwart voor negen. Een 7-tal vliegtuigen. Duiken! Hevig vuur. Twee Duitse vrachtwagens in de Besoyensche Steeg in Sprang staan in brand. Barometer gaat vooruit. Staat op mooi weer. Vrachtwagens vertoonden het Rode Kruis -teken. Geruime tijd nog het ontploffen van munitie daaruit hoorbaar. Piet v.d. Schans had vanaf café Pulles een en ander met anderen gadegeslagen. Bij Spierings kogels door ramen en muren, door kussens en ledikanten. Vóór café Zwietering enkele kogelgaten in wegdek.
V.d. Sijde, die een paar dagen geleden is meegenomen door de Duitsers, is thans uit Vught-Haren teruggekeerd. Op handen en voeten heeft hij Den Bosch verlaten. Den Bosch reeds door de Engelsen beschoten. Vannacht hebben ze er de Acaciasingel beschoten. Hedel en Schijndel schijnen te branden. Vluchtelingen komen te Waspik. 'k Ben naar Sprang geweest om de schade door de gevallen bom veroorzaakt, te zien. Via Biersteeg over Kaatsheuvel naar huis. Vanmorgen had de melkfabriek kolen nodig. Geen der boeren durfde te rijden. Men zegt dat de directeur toen P. v.d. Waal (personeelslid) naar de Duitsers heeft gestuurd. Deze hebben toen met een vrachtwagen kolen gehaald. Een 500 kg. boter werd meegenomen. Zelfs werd gezegd dat de fabriek in beslag is genomen. Tot 's avonds stonden er posten. Luus en Jan van Oversteeg (de melkboer van de Loonschedijk) koekjes bezorgd voor hulp t.g.v. voorheen. Luus vandaag 17 jaar getrouwd. Teun gaat met kroost beneden slapen na bominslag van gisteravond. Wout Oversteeg moet zich op het ergste voorbereiden. De ziekte kan naar het hoofd overslaan. De boeren gaat het goed: aardappelen 11,-- per mud bij Schel (voor buren); 14,-- bij de Trommel. Vandaag was "Tilburg" zelfs met karren. Een zo'n wagen werd in Kaatsheuvel door de opperwachtmeester aangehouden. Hun inkoopprijzen moeten verschillen met verkoopprijzen , bijv. wortelen van 10 ct. voor 75 cent. Elf uur. 't Licht gaat uit.
Zaterdag 30-9-1994
Bewolkte lucht. Zachter weer. Gepasseerde nacht rustig. Bandelooze fietsen laten hun geluiden hooren. "Tilburg" rijdt hier om groenten. In de lucht geen activiteit. De bruggen in het dorp schijnen opgeblazen te zullen worden, gezien de opmetingen, enz. Op de kruispunten der wegen staan controleurs. Niet meer dan 1 mud aardappelen mag door een persoon vervoerd worden. De bonnen voor de volgende periode zullen morgen, Zondag, bekend gemaakt worden. Er is een vloeitjes-gebrek. De Heer M.C. Rijken (hoofdonderwijzer) schijnt zelfs de appels niet meer van de bomen te kunnen halen, althans Duitsers doen dat vanmorgen bij hem! Peer v.d. Schans (gemeentebode) komt met een briefje waarop staat dat winkels maandag bij Aveha artikelen kunnen halen naar rato van hun omzet. Tegen twaalven meer drukte in de lucht van bommenwerpers die overtrekken. Het weer is goed geworden. 't Zonnetje schijnt regelmatig door de wolken. Het verdere van den dag rustig. Tegen zes uur wat vliegtuigen; gaan in oostelijke richting. We gaan naar Waspik. Ontploffingen in de richting Keizersveerbrug hooren we. Ze (de Geallieerden) zijn in Ulvenhout. Is het waar? Serieus, zegt een onbekende voorbijganger. Van Den Bosch zouden ze nog 6 km. af zijn. Tonie (broer van
- Handelaren uit het Land van Heusden en Altena, die met paard en huifkar in Tilburg aardappelen en groenten gingen verkopen.
- P.v.d. Schans, laatstelijk woonachtig in de Bernhardstraat, vriend van de schrijver
- Bij het Kruispunt Sprang aan de Tilburgseweg
- Het gedeelte Tilburgseweg vanaf kruispunt Sprang tot de molen te Kaatsheuvel
- Zuster van de schrijver, nl. Mevr. Van Dalen-Rijkers van de boekhandel op het Bruggetje.
- Teun = mevr. Dekkers-Rijkers, Heistraat 237, zuster van de schrijver
- André van Hilst, grossier Sprang
schrijver) is naar 't Veer. Komt niet thuis. De plaatselijke bruggen schijnen "scherp" te staan. Café A. van Dijk (bij 't Bruggetje) ook gesloten. Zeker wegens gebrek aan spiritualiën "Voorheen kon 's zondags niet geschonken worden", zei iemand, nu wel. Zondag 1-10-1944 October begint met een regenachtige nacht en wat gerommel in het zuiden. De kerk te Loonschendijk (Ds. A. Vroegindeweij) was stampvol. In Sprang houdt men blijkbaar geen dienst, behalve misschien 's middags, zoals vorige week Zondagmiddag toen A. Vroegindeweij daar predikte. Tekst van vanmorgen Richt. 7:6;1e ellende, 2e verlosser, 3e leger, 4e verlossing van Israel. Tijdens den dienst hoorden we enkele knallen. Om circa half twaalf lieten de Duitsers het bruggetje, links van het kanaalbruggetje in Capelle springen. Nu, kwart over twaalf, weer een knalletje. Zouden de Engelsen dan al zoo dicht in de buurt zijn? Weer een knal. Zoo nog enkele. Om kwart voor twee gaan we te voet naar de Capelsche kerk. Bijna geen fietsers meer. Nu leren we weer lopen. In Capelle zien we alle balken van bovenvermeld bruggetje los liggen. Omliggende huizen met uitgehaalde ramen en voorgetimmerde planken. De bewoners hadden dat nog gedaan voor de ontploffingen plaats vonden. Vernielzucht, niets minder was éénparig het oordeel. Tijdens de dienst - Ds. Van Wingerden - doop - tekst, Klaagl. 3 vs. 4 "Laat ons onze wegen onderzoeken en doorzoeken, en laat ons wederkeeren tot den Heere: 1e inkeer tot onszelf, 2e afkeer van de zonde, 3e wederkeer tot den Heere" - enkele knallen. Om half drie begon de dienst. Om 3.10 uur einde gebed. Daarna doopformulier. Om twee min. voor half vier einde daarvan (enkele knallen). Ca. 10 voor half vijf einde van den dienst. Buiten zagen we veel koeienstront op den weg. Bleek dat de Duitsers 86 koeien hadden opgepikt uit de weilanden en nu nog voor enkele weilanden stonden. Erg voor de Nederlandsche boertjes. Duitsers weinig medelijden met Foppe Haanstra (4), Cornelis Snijders (8), e.a. De boeren, die de koeien nog uit de polder konden halen, hadden dat, zoals op straat bleek, nog gedaan. Bij 't kanaaltje waren 2 Duitsers nog bezig de leuningen der bruggen te vernielen. Dat gaf klappen en een vuurstraal. 'sAvonds in de Vrijhoeve gegeten. Vanmiddag enkele geallieerde vliegtuigen. Duikvluchten. Vermaak verder met lectuur; boek "Pepie". Pim en Jaantje zijn van 't Veer naar huis gekomen. In Waalwijk moeten door de burgers wollen dekens geleverd worden. Ook andere plaatsen worden genoemd. Peer "de Bode" heeft een steenpuist in z'n nek. Henk Spierings speelt vanmiddag het Loonsch kerkorgel. Maandag 2 Oct. 1944. Gepasseerde nacht regen en oorlogsgeluiden in de verte, met nu en dan motorgeronk in de buurt. Vandaag dan de dag dat op de eerste noodkaarten met de aangewezen bonnen kan worden ver- en gekocht. Vooral gekocht, want al heel vroeg komen de klanten. Deze eersten worden door Tonie geholpen, die zoojuist is teruggekeerd van zijn verloofdesdiensten. Jaantje heeft hij in de vroegte een eind richting Westen weggebracht. Met een kaars hebben ze alles moeten beredderen. Het licht brandt immers slechts van vijf tot negen 's avonds. In Waalwijk evenwel bijna den geheelen dag. Gisteren - weet Tonie te vertellen - hebben ze op 't Veer , in 's Gravenmoer en Waspik persoonsbewijzen afgenomen, en moeten de gedupeerden gaan werken achter Geertruidenberg of naar Vreeswijk . Vanmorgen zag hij er al met een schop vertrekken. Met vloeitjes in m'n zak - worden sporadisch - en London-shag ga ik naar Waalwijk: die komen altijd van pas. Piet Treffers zal onze boodschappen ook meebrengen. Bij Aveha geven ze nummers. Ieder dus op z'n beurt. D.w.z. Piet heeft voor zich en ons de nrs. 77 en 80, en wordt om half zeven geholpen. Goed half acht is ie 's avonds met de hondekar terug. Tusschen den middag is ie naar huis geweest, heen te voet, terug met de fiets. Vanmorgen ben ik intusschen de apotheken afgeweest om snelverbanden etc. Bij van Os had ik 7 stuks. De zon scheen al heel vroeg, goed weer voor Johan van Tilborgh , die nu jarig is. Hij gaat vanmorgen weer naar de zaak. Vorige week één keer geweest. De winkel bij Aveha Sprang laat de koopers, die in file staan, bij gedeelten binnen. Bij de Hol ben ik vanmorgen ook eens geweest, ontmoette hem in Waalwijk. Voor de a.s. 14 dagen 10 gram tabak per man. Met 4 bonnetjes koop ik een pakje bij de Kolster. Om
- Jaantje Wuyten uit Raamsdonksveer, toen verloofde van Tonie, de broer van de schrijver, nu mevr. Rijkers-Wuyten, Hogevaart, alhier.
- Raamsdonksveer
- Zwager van de schrijver, wonende Raadhuisstraat 93
- Winkel André van Hilst
- Van Os-van Buren te Waalwijk
- Zwager van de schrijver, winkelier, Heistraat 12
één uur was ik thuis. Wat vliegtuigen in de lucht, tusschen Drongelen en Heusden schijnen ze een doelwit te hebben. Den heelen dag schieten ze daar naar beneden en laten mitrailleur-vuur hooren. De pont gaat nu en dan voor het overbrengen van vee, heen en weer. Bij Capelle schijnt dat niet te gaan. Die pont schijnt te goed geraakt te zijn vorige week. 's Middags help ik klanten. Om vijf uur bijna, weer naar Waalwijk. Wachten, wachten. Ca. 6 uur ga ik met Piet Treffers z'n fiets naar zijn thuis. Als ik maar geen vreemde liefhebbers voor dit Fahrrad ontmoet. Piet van Heyst laat ik tot zijn huis er op zitten. Vanaf de Sprangsche kerk zit Kas van Dongen er op. Hij is naar Den Bosch geweest - waar zoo goed als geen voedsel is volgens hem, en welke stad door de Engelsen wordt beschoten, terwijl de Duitsers er omheen zitten, aldus Kas. Kreeg bij de Zwietering een lekke band. Vanaf Koesteeg rijd ik vooruit daar er Duitsers zijn bij 't Trampadje. Met een zakdoek zal ik hem waarschuwen dat hij een dam moet inrijden. Bij Treffers en omgeving zie ik slechts huilende en beteuterde gezichten. Sprang-Capelle moest 40 koeien leveren. Dat vond niet plaats daar de een wel en de ander niet voor levering gevoelde. Gevolg: 80 koeien zullen door de Duitsers zelf worden genomen. Dat doen een achttal Duitsers. Dachten ze bij Treffers dat hun koeien bij A. Voordepoorte waren ingejaagd, later blijkt dat ze in hun boomgaard liepen. Eén koe mag A. Voordepoorte houden. Zes moeten er mee. Eén had hij er vrijwillig gebracht. De achterblijvende loeit de vertrekkenden toe, en loopt ze over de wei nog na. Vandaag Mevr. Dijk gesproken bij Luus. Thuisgekomen om 19.45 (oude tijd) zit daar een kleine familiekring ter eere van John. Vandaag is de tijd verzet. Er waren er die het wisten, velen wisten het niet, en wie weet hoevelen er nog zijn die 't niet weten. De Sprangsche kerkklok is er althans onkundig van. Adr. Paans heeft een gedeelte van de Aveha-vracht meegebracht in z'n fietsbak. 't Was een totale zware vracht voor hem. M'n boek Pepie nog even uitgelezen. 't Is droog weer gebleven maar heel frisch geworden. Om kwart voor negen sleurden ze bij Roomer iets binnen. We dachten een slachtbeest, of zijn het toch aardappelen zoals Piet Kruis meende? Even tevoren een lichte knal. Waalwijk moet voor morgen drie uur 3000 wollen dekens leveren. De gemeente heeft de inwoners een bericht gezonden, waarop het aantal vermeld staat dat geleverd moet worden. In Loon op Zand en Kaatsheuvel schijnt ook gevorderd te zijn. Toen Pietje en ik Piet Treffers tegengingen was er in Sprang bij Jan de Roon hoogloopende ruzie tusschen de Roeby en Jan v.d. Schans. Bij v.d. Mel zijn de ramen nu van hout voorzien i.p.v. glas. In het midden een ruitje met een gordijntje er achter. Dinsdag 3 Oct. 1944. Gepasseerde nacht leek wel dag, zoo helder scheen de maan. Tegen den morgen de lucht geheel bewolkt. Om ca. 3 uur 's morgens rijdt een Duitse auto richting Nieuwevaart voorbij met Rx teeken. Vanmorgen heeft het nu en dan geregend. Kil weer. Arn. van Zelst rijdt cokes. Geen activiteit in de lucht. Om drie uur brand in Capelle: Christ brandt af. "Tilburg" rijdt ook weer. Aardappeltransport schijnt verboden te zijn. Een brief van de ondergrondsche is in omloop, met als afzender Andree. De rogge, tarwe, melk, boter, kaas, eieren, mogen niet duurder verkocht worden dan maximaal tegen de in bedoeld schrijven genoemde prijzen, resp. 30,- ; 40,- ; 0,20 ; 5,- ; 2,- ; -,15. Ik denk dat de productie van deze artikelen nu geheel stop zal staan, d.w.z. voor het oog van de buitenwereld. 's Avonds naar Arnold Treffers geweest. Alles komt er om zout. 't Schijnt een aardige ruilhandel te worden. Boeren hebben nu eenmaal zout nodig als ze spoedslachtingen "in dezen tijd" hebben gedaan. Van "stand" hebben ook een voorsprongetje. Onder de gewone menschen schuilen er die gratis zout voor f 2,50 en wie weet, misschien nog duurder, verkoopen. Cor Spierings, Ant. Zn, Heistraat, bood het bij Toontje van Dijk ook wel aan voor f 2,50; hij had ergens nog een zak zout op den kop getikt. Dat zal wel een ruilhandeltje zijn geweest. 's Middags nog bij Kil den olieboer geweest. We hebben olie nodig voor eventuele lichtlooze avonden. In Waalwijk was er wel licht, gisteren hier niet, d.w.z. overdag. Bij Treffers reed ik tien voor acht weg, zonder licht.
15) A.M. voor de Poorte, Raadhuisstraat 98 16) Heistraat 14 17) Heistraat 27 18) echtgenote van de schrijver, mevr. P. Rijkers-Treffers 19) Koos de Jong, v.d. Duinstraat 95 20) v.d. Duinstraat 30 21) Albert Christ, Hoofdstraat 30 22) Arnold Treffers, v.d. Duinstraat 114 23) "Mensen van stand", beter gesitueerden 24) Kil Nieuwenhuizen, Heistraat 101
Vanmiddag herhaaldelijk regenbuien. In het Zuiden zag ik licht, er brandde iets. Is het front zoo nabij? Johan en Rokus hebben een wandeltocht naar Waspik gemaakt. Arn. van Zelst heeft cokes gehaald, verkrijgbaar op bon 25. Brug en sluis in Capelle zijn ook "geladen".