Donderdag 19 Oct. 1944.
Afgeloopen nacht herhaaldelijk geweldige regenbuien. 's Morgens belooft de lucht niet veel beters, en we krijgen dan ook heel wat buitjes te incasseren. Tonie is naar huis gekomen daar de menschen in Raamsdonksveer-dorp ook moeten gaan werken voor de Duitsers. In Capelle zijn er een goede honderd aan den slag gegaan. Voor dgl. graafwerkjes was het voor hen een goede bewolking. Anders zouden de jagers hen ongetwijfeld vinden. In gebouw Chr. Belangen worden noodkaarten, in café van Dijk toewijzingen, uitgereikt. Om kwart over vier beginnen de bekende dynamietontploffingen tot ons door te dringen. Zijn het weer brugleuningen? Later blijkt dat het gisteren neergestorte vliegtuig uiteen wordt gereten, om de restanten te verbranden, voor zoover ze kunnen branden, en daarmede is om kwart voor zes het bestaan van het vliegtuig voorbij. Hebben er velen een souveniertje? In de Heistraat wordt een luxe Duitse auto door jongens voortgeduwd. Hij is stuk. Inhoud een varken. Johan van Tilborgh krijgt vandaag een bericht uit Den Haag, gedateerd 1 October en poststempel 3 October, ter gelegenheid van zijn verjaardag 2 October, geloof ik. In Capelle wordt ook een cursus E.H.B.O. gegeven onder leiding van Dr. Verhey.
Vrijdag 20 Oct. 1944.
't Wordt buiten al heel kil. Geen regen. Vandaag moesten er menschen voor de Duitsers telefoonleiding mee helpen aanleggen vanaf Capelle naar de pont, "anders wordt Capelle afgestookt". Er schijnen er tegen de honderd te zijn gegaan. Om kwart over tien activiteit in de lucht. Een bomaanval door een 30-tal geall. vliegtuigen op Keizersveerbrug of is het de Moerdijkbrug? De kapper blijft knippen en scheren. Foto van H.M. de Koningin is nog steeds niet terug op den wand. Nog steeds bestaat er belangstelling voor het gelande Amerikaanse vliegtuig van Woensdag. Al heel vroeg trekken er heel wat heen, en zoo maar door den geheelen dag. Het breken en timmeren daaraan schijnt op een afstand te hooren. Vanmiddag weer activiteit in de lucht. Om half vier vliegtuigen, duiken, opstijgen, geluid van vallende bommen, op Tilburgseweg onder Sprang. 3 dooden, wordt gezegd, in Sprang vrouw en kind van Martien Paans getroffen. Een paar lichte racketbommen zijn er gevallen. Een Duitser met Rx-auto getroffen. Goed zes uur - om half vijf naar Waspik gegaan - begint het te regenen. 'k Ga er heen omdat de lucht geheel dicht is, en wachten dus wel geen zin heeft. Thuis is Pietje, die ik, na gegeten te hebben naar de Vrijhoeve breng. Onder een parapluie, omdat het zoo blijft regenen. Miet[1] bakt een aantal eierkoeken in hoofdzaak voor moeder. In de verte meer kanongebulder. Bets kreeg vandaag een geboortekaartje, poststempel 4.10.44, uit Berkel, Z.H. Deze plaats zou weken geleden door de Duitsers zijn platgebrand volgens doorgedrongen geruchten.
Zaterdag 21 Oct. 1944.
Barometer veranderlijk. 'k Ga naar Kaatsheuvel. Op marktplein staat een kar met fruit. Deze schijnt in beslag te worden genomen. Fietsen worden er gevorderd. Er is geloop naar de winkels. Voor deze 14 dagen is thans nog aangewezen bon 16 voor 250 gram jam, en bon 1,2,3 -50 en 4-59 voor boter, resp. 125 en 250 gram. Bij Nol Treffers hoor ik dat de Braans 4 koeien voor f 16.000,- naar Tilburg heeft verkocht. Eén van de Kuystens doet ook in dgl. zaken. Vanmiddag weer wat activiteit in de lucht. Achter de Zeine op het land vallen een paar racketbommen. Geen gewonden of dooden. Kees komt om vijf uur aanfietsen van af Giessen. Even na zes vertrekt hij weer om dan te Drongelen over te kunnen varen. Was gekomen via Heusden. Henk Dekkers[2] was ook nog even aangeloopen. Om negen uur "vuurwerk" in het Noorden. Den heelen dag droog geweest. Weer frisch geworden. In Capelle ook fietsen gevorderd.
Zondag 22 Oct. 1944.
Barometer loopt vooruit; staat op begin mooi weer. 't Was vandaag ook goed weer. Zonder overjas lijkt 't zoo kaal. Op weg naar de Capelsche kerk: zet ik m'n oude fiets bij bakker Kerst. Er zijn nl. van kerkgangers e.a. al fietsen afgenomen. Ds. v. Wingerden heeft als tekst 1 Sam. 7 vs 2b "En gansch Israel klaagde den Heere achterna".
't Was vandaag een bededag, hier en elders. Uit de kerk naar tante Bets geweest langs de lijn. Ze voelde zich goed. Natuurlijk in lange nog niet beter. Op den terugweg zag ik nog net wagen en paard waarmede zoo juist (12.00 u) een soldaat naar het lijkenhuisje was gebracht, die gisteren door een laagvliegende jager achter z'n afweergeschut was weggeschoten en morgen begraven zal worden.
Vanmiddag weer naar de kerk in Capelle. Tekst Ez. 37 vs. 12. De fietsen bij Chiel Verhagen geplaatst waar we thee drinken. Van Willem van Beek, de kolenboer op de Winterdijk, de wagen meegenomen, en van een ander een paard. We eten om 6 uur thuis. Half zeven, zeven uur en acht uur vertrekken de Duitsers uit Vrijhoeve en Sprang richting Capelle-Nieuwevaart en richting Kaatsheuvel via Quirijnschesteeg. In de lucht - zeer bewolkt - zoo goed als geen activiteit. De Duitse officier in Vrijhoeve was een goede. Rooven ter plaatse ging hij tegen. Uit richting Breda en 's-Hertogenbosch komt kanongebulder nader.
Maandag 23 Oct. 1944.
Bewolkte lucht. Geen regen. Geen luchtactiviteit. 's Morgens een wagen met ransels, enz. en daar achter een paar Duitsers. Uit onze en omliggende plaatsen berichten van fietsen afpakken. In Loon op Zand moeten ze voor de Duitsers werken. Kaatsheuvel, 14-60 j., morgen ook, zegt men. Vanmiddag op de vischvangst uit. Onderweg ontmoetten we jongens uit Waalwijk met hamers, ijzerzagen, enz. om het vorige week Woensdag gevallen vliegtuig mee te helpen verkleinen. Op een groote afstand hoor je het getimmer en gebreek. Nu en dan komt er een Duitser, en gebeurt het wel eens dat de sloopers voor de Duitsers moeten sloopen. In den namiddag ontploffingen op de M.A.S.T.[3] en Gilze Rijen. Tegen half zeven een paar heel harde klappen van de M.A.S.T. Dat kost in Sprang zelfs ruiten en dakpannen. Tegen den avond over trekken van vliegtuigen. Nu en dan kanongebulder richting 's-Hertogenbosch, Tilburg en Breda. Gisteren heeft de vliegtuigenstrooper Wiek de Meter[4] ook voor de Duitsers daar moeten werken. Die jongen bij M. Christ - Ad - gistermiddag vertrokken - stiekem - naar de Hank. Door zijn vader vanmorgen teruggestuurd, nu weer hier. Het weghalen van hout in de bosschen is weer op groote schaal begonnen. Nette lui zien er zelfs geen kwaad in, immers, iedereen doet het.
Dinsdag 24 Oct. 1944.
Heldere lucht. Wind N.O. Heel frisch. Richting Loon op Zand gebulder. Een stuk geschut voor richting den Bosch daar opgesteld? Christ kwam al vroeg zeggen dat Bets door het ledikant was gezakt. Tonie is er nu op uit (elf uur). Om elf uur activiteit in de lucht, om kwart voor twaalf niet minder. Hoofdzakelijk boven Loon en Sprang naar ik meen. Zoojuist een brief naar Adriaan geschreven. Gepasseerde nacht steeds maar kanongebulder. Wel niet dichtbij. Op de bonnen 100 kg. zandaardappelen bij G. Verhagen voor f. 10,- gehaald.
In Sprang is om ca. elf uur het tweede huis rechts voorbij de Biersteeg (Nolleke van Vuuren[5]), getroffen, brand uitgebroken, en een oude man en vrouw verbrand[6]. In Waspik zijn de Duitsers de spoorlijn aan het herstellen. De middag van dezen dag begint voor Capelle zeer tragisch. Bommen vallen er neer.
't Huis van van Campen en van van Beek (aan het kanaaltje) in elkaar. Slachtoffers. Coen de Visser een arm verbrijzeld, z'n vrouw (borst ingedeukt) onder het puin vandaan gehaald, (geen dooden) Piet Rozenbrand werd door zijn kaak geschoten (was op z'n tuin). Fiets van van Baardwijk in Pip's[7] tuin stuk. Nog steeds vliegen ze boven ons. Militaire verplaatsingen of wat ook van dgl. aard, onbekend. Vanmiddag een belastingbrief van 34 cent betaald. In Doeveren een geallieerde jager neergeschoten. Gerucht: Den Bosch door de Engelsen bezet. Tanks en troepen der Duitsers trekken over Heusden Noordwaarts. Op de Hoogevaart wordt inkwart. gemaakt voor 400 paarden + manschappen. Betr. paarden en Duitsers zijn niet gekomen. In Capelle schijnen vrouwelijke personen te hebben moeten werken voor de Duitsers: aardappelen schillen, wasschen. Koe door een tank doodgereden.
Woensdag 25 Oct. 1944.
Afgeloopen nacht een paar knallen: inslaan van granaten? Vanmorgen een dikke mist tot na twaalven. In de verte geluiden van geschut. Allerlei geruchten omtrent Den Bosch. Duitse tanks ingegraven op Bossche weg. Vanmorgen naar Waalwijk geweest om machtiging gebak. In Sprang geen, in Waalwijk enkele Duitsers gezien. In enkele winkels worden oude bussen groenten verkocht. Om één uur wordt in Vrijhoeve en Heistraat rondgebeld dat vleesch van koe op slachthuis is te halen. Om half vier begint het geronk in de lucht. De gisteren in Capelle gekwetste Coen Vissers en zijn vrouw zijn overleden. Roode Kruishulpvereenigingen zijn opgericht. Om vijf uur gaan we (Pietje en ik) naar Waspik. Als ik om en bij half negen huiswaarts ga, komen veel paarden en wagens, met de bijbehoorende Duitsers, uit de Quirijnschesteeg en trekken de Heistraat in. Tevoren was er al kwartier gemaakt. De heele troep wordt op de Loonschendijk en de buurt Korte Nieuwstraat ondergebracht. Op de spoorlijn is leven. Een locomotief en een wagon gaan er overheen. Later nog een lange trein. Richting Waalwijk hooren we geluid als van een trein. Het zijn Duitse tanks. Richting 's-Hertogenbosch hevig schieten. Dat blijft aanhouden. Om tien uur schijnt bekend gemaakt te zijn dat 's-Hertogenbosch in geallieerde handen is. Het vuren gaat door.
Donderdag 26 Oct. 1944.
Het begon al vroeg met kanongebulder. Tegen de schemering staat een Duitse auto voor ons huis. Wordt dan weer een eindje verder geduwd. De fut schijnt er uit te zijn. Al meer en meer Duitsers zijn er te zien. De lucht is bewolkt. Bij den mulder (Loonschendijk) en Aai van Mias[8] paard gevorderd. Laatste krijgt het onder gejank terug. Om half tien een vliegtuig te hooren. Verder stil tot half één toe. Toen een knal. Weer stil. Om één uur komen de wagens en paarden met groen versierd, aanrollen. Deze gaan de Hoogevaart op; te beginnen bij Bart v.d. Hoeven. 't Zijn er heel wat. Al spoedig hebben ze een varken te pakken. Een koe hadden ze in Sprang al ingerekend. In den Dullaerd wordt - bij jacht op hazen - geassisteerd door een jongen en honden van Gerritje Treffers - wagens en paarden gevonden, o.a. een wagen en een geevacueerd paard van Arn. van Zelst, een paard van Foppe, 2 paarden van Toontje van Dijk, enz. In Sprang komt in de buurt van Koos Vos (bakker) artillerie te staan. Verhuizing uit die omgeving neemt een aanvang. 's Avonds komen er om een uur of negen weer wagens aanrollen, richting Heistraat in. In Capelle zijn persoonsbewijzen ingenomen om menschen voor werk te vorderen, aan de Maas. Op Kaatsheuvel hebben ze 3 x rond laten bellen dat de menschen moesten gaan werken. Tegen eenen gingen de eersten. Om kwart voor tien wilden een paar Duitsers die rondreden op een fiets met moderne banden, Fahrräder hebben. 't Eerste woord was "Fahrrad". Den geheelen nacht schieten als voorheen, maar, veel dichterbij. De strijd verplaatst zich, komt tusschen ons. Bij Dries Kuysten[9] en C. van Zelst komen ook nog Duitsers tegen twaalven aan. In de lucht rustig gebleven.
Dat gevalletje met voorgenoemd varken, schijnt een beetje vreemd te zijn. Was het van Bart v.d. Hoeven? Deze moet gezegd hebben dat het van Piet Boes was, en die was toch al zoo getroffen door brand. Toen hebben ze een big gehaald bij Schelle en bij Bart weer in de stal gelegd.
Vrijdag 27 Oct. 1944.
Laaghangend dicht wolkendek. In de Heistraat zijn de Duitsers weg. Anderen zwerven weer rond op zoek naar platte wagens. De mogelijkheid is niet uitgesloten dat Tilburg spoedig omsingeld wordt. In Udenhout zitten volgens berichten de geallieerden reeds. In Sprang zijn een paar geallieerde militairen krijgsgevangen gemaakt. We komen midden in den strijd te zitten. Duitse auto's en fietsers komen aan uit Kattesteeg richting Sprang. Telefoonleidingen aan weerszijden der straten worden aangelegd. Fietsen worden meegenomen. Enkele Duitsers werden vanmorgen op het Loonsche kerkhof begraven. In 't Hoekje worden tankvallen gegraven. Barricades worden opgeworpen. Geallieerde tanks zouden al in Loon zijn geweest. Nieuwe bonnen voor de volgende 14 dagen zijn al aangewezen. Menschen loopen om de levensmiddelen. Ineens zie ik de menschen naar hun huizen rennen. Een Duitser heeft geroepen, de Tommy's komen er aan!
De Duitsers rennen in allerijl naar hun voertuigen. Een zenuwachtige haast ontstaat er. Langzamerhand wordt het weer kalmer, maar, een ieder voelt het dat het groote oogenblik staat te komen. "t Wordt tegen den avond weer mistig. Tegen zevenen gaat het regenen. In het Z.O. is de lucht rood gekleurd. Met nu en dan een rustpoos, steeds weer artillerievuur. Nu en dan een vliegtuig hoog boven volgens 't motorgeronk. De Duitsers zijn van de Hoogevaart en van Dries Kuysten en C. van Zelst vertrokken. Bij Jan Spierings werd nog een duwwagen meegenomen. In Sprang is de artillerie weggegaan naar 't gebied over de Maas. Achter de Meter - Roomers op weiland van Rietmop een gang gegraven. Heintje Spierings heeft zijn ramen van houten platen voorzien. In de verte het getrappel van paarden, op de weg naar Dongen waarschijnlijk. Als er geschoten wordt, hoor je het fluiten der granaten. Johan van Tilborgh gaat beneden slapen.
Zaterdag 28 Oct. 1944.
Afgeloopen nacht telefoondraad van overzijde door Duitsers naar dezen kant gebracht. Richting Loon op Zand drie stralenbundels van Oost naar West. Zeker frontverlichting. Nu en dan wat gebulder. Vanmorgen half vijf Duitse karren weer over de Hoogevaart. Fietsen enz. zijn nog steeds niet veilig. Melkfabriek en personen "beslagnahmt". Heldere lucht. Nu en dan vliegtuigen. Nu en dan gebulder. Komen de geallieerden niet door? Ze zouden richting Dongen zijn ingeslagen. In Haarsteeg zouden ze ook al zijn. Nu en dan passeeren Duitsers per fiets of in auto's. Enkele hebben de schoenfabriek van Van Drongelen geroken. Met pakken achterop de fiets - ongetwijfeld schoenen - gaan ze de Hoogevaart op. Jan Verhagen[10] (van Ommeren) zag z'n wagen en paard + brood ontnomen. In 't Straatje[11] één doode (fam. Schel) en enkele gewonden. Om kwart over drie begint een voor ons hevige dag. Duurt tot kwart voor vier. Bij Jan de Man[12] is een Truppenkrankenstelle gekomen. Om zeven uur hevig artillerievuur. Om acht uur veel heviger. Herhaald om half negen. Daarna nog enkele keeren maar niet zoo als de voorgaande. Hoewel de lucht bewolkt vanaf vanmiddag, toch goed, zij het dan frisch, weer. Bij Adr. van Baardwijk een vet varken gehaald dat bij Adr. Dekkers[13] lag. 't Is nu 10 uur geweest. 't Gebulder begint weer, nadat het geronk van een geall. vliegtuig zich heeft laten hooren, zoals steeds wanneer een duel begon. Rinus Christ is z'n bandelooze fiets kwijt. Gerrit van Klaaske's[14] ook. Maan schijnt weer helder. Een motorrijder gaat telkens voorbij, een ordonnans. Achter Piet Oversteeg[15] in het weiland is ook een schuilkelder gemaakt. Heusdensche brug schijnt onder geallieerd vuur te liggen. Tilburg is bevrijd evenals Bergen op Zoom. Geallieerden gaan richting Dongen. Zijn nog 15 km. van Keizersveerbrug.
Zondag 29 Oct. 1944.
Vier uur - hevig schieten tot vijf uur. In het Z.O. weer die lichtbundels. Tien voor zes weer hevig. Slechts kort. Tegen zeven uur gaan we uit bed. Tien voor half acht vliegende bom valt achter Jan Rijken, Hoogevaart 82. Verschillende zwaar en licht gewonden. Huizen geweldig beschadigd. Overal gedreun. Mitrailleurs reeds uren te hooren. Duitsers nestelen zich nu overal. Nu zitten we er toch wel middenin. 't Lijkt wel een zomerdag te worden. Behalve een 6-tal bommenwerpers, zijn het nu en dan verkenners die zich boven ons vertoonen. De telefoondraden zijn ook weer door de Duitsers opgerold. Aan- en afrijden van geschut. Het naar en van de frontlinie gaan en komen van Duitsers. Arn. van Zelst heeft de eer ook drie Duitsers binnen te krijgen voor eten, drinken en scheren. Daarna gaan ze weer verder. Nu en dan duels. Mitrailleurvuur. Van vijf voor twee tot tien over twee hevig artillerievuur. Om en tegen half vier nogmaals. Granaten vallen in de Vrijhoeve vanaf W. Heymans[16] tot P. Huysman[17]. Bij de laatste stond op de werf een stuk geschut. Bij Giel Nieuwenhuizen[18] een stuk dat de weg tot de Kattesteeg bestrijkt. Een paard holt bij ons voorbij. Foppe weet er beslag op te leggen.
Oosteind en Zandvliet weten ook wat het afschieten van granaten betekent. Peer de Bode, hoofdwond, vrouw en dochtertje van Kleinloog enkele flinke resp. lipwond. Mevrouw Quirijns-Zwart was de eerste van EHBO die te zien was van deze organisatie. Dr. Stalborch heeft het wel het drukst. Wordt overal bij gehaald. Gemeentehuis en omliggende woningen allen zeer veel vernield. Vrouw van Adr. Timmermans slachtoffer. Zandvliet: 5 slachtoffers + gewonden. Zekere v.d.Wiel arm er af, later op den dag overleden. Nu volgt regelmatig artillerieduel. Bij Toon de Jong[19] ook een Rx verbandplaats gekomen. Zonder dat we het beseffen zijn er geen Duitsers meer te zien. We zijn dus vrij. Kerkdiensten zijn er vandaag vanzelfsprekend niet gehouden. Later op den avond komt er nog een gewonde Duitser van 18 jaar bij de Jong: gebracht naar Dirkske Oversteeg waar dr. Stalborch hem repareert. Daarna ga ik Sprang nog eens in. Vrijhoeve en Sprang hebben geen olie. 's Avonds hebben we ook geen waterleiding meer. Jaantje is vanmorgen van 't Veer gekomen. Teun zit met haar gezin bij Brent binnen in de kelder. In Capelle 2 dooden: J. Quirijns en kindje, Adr. Pruis., Arn. Treffers en meerdere buurlui zijn Zuidrichting gegaan vanavond. Om ca. 5 uur schijnen hier de Duitsers langs gefietst te zijn. P.N.E.M.-huisje Labbegat van binnen met granaten verwoest.
Maandag 30 Oct. 1944.
Afgeloopen nacht al maar granaten en nog eens granaten bij een heldere maanlucht. We liggen in de kelder of zitten in de keuken; nu en dan buiten. Electriciteit brandt den heelen nacht bij ons. Om half acht Sprang in geweest. Omgeving Biersteeg een en al verwoesting. Een achtergelaten stuk geschut staat nog bij Spierings. Steen en glas over den weg. Electriciteitspalen afgeknapt. In de geheele gemeente geen Duiters meer, behalve enkele die zich willen overgeven. Baardwijksche brug en bij de Bel café (bij Drongels veer) opgeblazen. Fietsen komen weer voor den dag. Nieuwsgierigen zoeken de Engelsen op die zich op de Rechtvaart en de Hooge Zandschel bevinden. 's Middags naar Waspik met ons vieren: Tonie, Rokus, Johan en ik. Op de Nieuwevaart graaft een Schotsch Regiment zich in, 6 tanks zijn naar Capelle. Op de Nieuwevaart talrijke auto's voor allerlei doeleinden. In de Molensteeg graven de Eng. niet minder. Bij Theresiakerk Waspik, idem. Tante Bets heeft vorige nacht in kelder afgebrand huis geslapen. Intusschen hebben Duitsers haar linnenkast en andere artikelen (scheerapparaat) geroofd. Varken was weggeloopen. Nu is ze in schuilkelder van de kerk gegaan. "Logé Jaan" ging niet mee, bleef met buurvrouw in vorige kelder. Vooral kapstok Rien wilde ze bij zich hebben. Geef haar pepermuntrolletjes en voor Christ, de man van tante Bets, wat shag. Op terugweg begint reeds artillerie-duel. Engelse vliegtuigen zeer laag voor artillerie-verkenning. Bij spoor Nieuwevaart onderhoud ik me met verschillende Engelsen. Blijkt dat ze zeer verlangend naar berichten van 6 uur zijn. Kan niet doorgaan, vanwege gebrek aan electriciteit. Waterleiding is er ook vandaag niet. In Capelle zijn vanmiddag de Duitse granaten al omlaag gesuisd evenals vanavond, o.a. bij Dekkers, v.d. Werken, bakkerij Sneep e.a.; geen dooden, wel gewonden. 's Avonds behelpen we ons nu met petroleumlamp, ook carbidlamp - 2 jaar geleden met carbid gekocht - komt van pas. 's Avonds en 's nachts lang artillerievuur der Engelsen. Vanavond Engelsen aan "nails" geholpen voor opspijkeren van richtingplaatjes met lantaarn. Luus, Rokus en kinderen, en Jaantje zijn nog steeds bij ons. Teun is bezig geweest met schoonmaak huis, waar ze geen doorkomen aan ziet. Teleurgesteld door weinige hulp van ons. Engelse shag wordt al versjacherd (R. v. Drongelen[20], knaak een pakje). Vanavond een briefje ontvangen ter publicatie dat de mogelijkheid bestaat zich voor den ordedienst op te geven op den 30sten (Bedoeld werd ongetwijfeld 31sten) des voormiddags.
- 66 Zuster van de schrijver en echtgenote van Joh. Van Tilborgh
- 67 Raadhuisstraat 52
- 68 Munition Ausgabe Stelle (tussen Loon op Zand en Kaatsheuvel)
- 69 Heistraat 18
- 70 Blijkt later het huis van A. de Bie op het Oosteinde te betreffen
- 71 Harreman en echtgenote M. Strijdborst (geëvacueerden)
- 72 Piet Dekkers, zwager van schrijver
- 73van Baardwijk
- 74 Heistraat 7
- 75 Heistraat 38
- 76 Kaatsheuvel
- 77 Raadhuisstraat 142
- 78 de molenaar
- 79 Gerrit Nieuwenhuizen, Heistraat 29
- 80 Heistraat 6
- 81 Raadhuisstraat 77
- 82 Van der Duinstraat 137a
- 83 Raadhuisstraat 29
- 84 Heistraat 5