Woensdag 4 Oct. 1944.
Bewolkte lucht. Zal het najaar eigenlijk wel heldere luchten geven? 't Is overigens zeer rustig. Tonie heeft 2 mud cokes gehaald bij Arn. van Zelst, en 2 mud bij Hoefnagel. Vanmiddag is M. van Dijk geweest. Vanavond naar de Vrijhoeve geweest. M'n broek vertoonde een scheur, dat komt door het zadel; mijn opinie: slijtage. Een 6-jarig gedragen costuum. Vandaag weinig activiteit in de lucht. De bruggen in Capelle zijn van een flinke hoeveelheid springstof voorzien. De Duitsers hebben in Waspik een varken gehaald van een goede 200 pond. Tegen negen uur een schot. Waar komt dat vandaan? Naar buiten gekeken, door de voordeur. Niets te zien. Ja toch, Miet[1] ziet een paar personen staan voor het hek bij P. Stam. Er is evenwel iets anders te zien. "Ze is dood" zegt G. Bax, en dat is dan weer een slachtbeest bij Roomer. Eerst het kleine raampje en de ruit boven de deur niet verduisterd. Bovendien de deur open. Geleidelijk echter gaat deur dicht en worden ramen verduisterd. Van 10-11 uur "vuurwerk". Eerst in het Westen, vervolgens Noorden en Oosten. Gedurende de volgende uren trekken troepen over den Winterdijk. Vanavond waren er een vijftal Duitsers, gevlucht uit Alphen (N.Br.). Enkele boeren hebben enkele koeien moeten leveren. Onder Kaatsheuvel een paar leveringen door boeren bij een contrôle , die anders ook hadden moeten leveren volgens vroeger schrijven plaatselijke bureau-houders. Door Waalwijk zijn gisteren en heden gepantserde wagens naar het Zuiden getrokken.
Donderdag 5 Oct. 1944.
Gepasseerde nacht heldere maan. Vanmorgen in de vroegte trokken troepen behalve via Winterdijk ook door Heistraat. Deze schijnen van Hilvarenbeek te komen. Vandaag inleveren van bonnen door winkeliers en bakkers. Eerst niet, nu zullen de ambtenaren ook morgen bonnen innemen. Rantsoenen blijven geldig. In Sprang zijn Duitsers gekomen. In Capelle eveneens. Van "Achteruit"[2] zijn er ook. In Capelle achter huizen Sneep-Christ, afweergeschut geplaatst. De driehoek[3] in Sprang, moest ontruimd worden. Heems[4] heeft het in orde gebracht dat bijna allen bij de Zwietering in kwamen. Hij moest zorgen voor stroo.
De geallieerden schijnen tusschen Hilvarenbeek en Tilburg te zitten. "Tilburg" komt nog steeds met aardappelen, enz. Dat "enz.", is dat ook boter, kaas, enz? Gerritje den Dekker[5] haalde dgl. artikelen altijd tegen hooge prijzen bij Adriaan van Hanneskes[6]. Nu krijgt hij slechts een pond voor f 5,- en dat voor de laatste keer. "Koop" de melkboer had weinig melk van de fabriek gehad. Koeien worden zeker schrikachtig, wat minder melk geven betekent. Dat lijkt op sabotage! In de lucht zeer veel activiteit. Bommen vallen in Waspik op scheepswerf: 3 dooden. Ook de papierfabriek schijnt getroffen te zijn. Faantje de Bie, Kattenhoek, heeft een varken moeten afstaan. Een bewijsje heeft hij gekregen, ca. 120 kg. meen ik. Nog enkele koeien zijn uit weilanden meegenomen. Om vier uur 2 geall. vliegtuigen duiken omlaag: Mitrailleur-vuur en een paar bommetjes. Zelfs in de Telefoonstraat Rood Dorp[7] denken ze dat het op 't sportpark was. Daar staan auto's, evenals in 't Roode Dorp. 't Blijkt dat geschoten werd op 6 Duitse auto's, rijdende richting Loon op Zand-Kaatsheuvel. Bij Luuk v.d. Kaa[8] een auto kapotte band, een Duitser flink gewond aan hoofd, etc., kogelgaten in wegdek, bomgaatjes er naast, telefoondraden stuk. Te Kaatsheuvel een pond zout verkocht tegen f 4,- (aldus Liena) Een vrouw uit haar buurt gaat naar een winkeltje op den hoek. Lucifers? Neen. Wel zwart. Meteen ligt het pak al op de toonbank. De klant neemt het en vraagt wat dat voorheen kostte. Tien cent. Ze betaalt 10 cent en gaat weg. Bij Arn. Treffers gegeten en een stukje spek meegekregen! Hij maakt goede zaken. Richting 's-Hertogenbosch hevig artillerie-vuur. Bij Den Braans[9] verlaten Kaatsheuvelse meisjes met kannen het erf zonder melk. Uitdrukkingen voor papier niet geschikt. Jan de Roon vindt de appelen van Arn. Treffers lekker. Haalt ze na acht uur stiekem weg. Overigens loopt ie er bovendien in en uit, 's avonds bij het hoopje alsof er niets door hem werd gedaan. Bet[10] heeft hem zelf gezien; aldus zei zij. Bij m'n thuis wat haksel en soepbeen gebracht door Pietje. Den heelen dag goed weer geweest, weinig bewolkt. Als we nu auto's of motoren hooren - ook op dit moment - wel dan zijn het Duitsers. Dokter Verhey, dokter Winkelman, doker Gerlach (artsen), zomede enkele verpleegsters of zusters, rijden met Rx armbanden. Dokter Stalborch niet te zien. In de verte nog steeds rumoer. De oorlog komt nader. Wat zullen we nog meemaken? Acht uur nog steeds binnen zijn. Nu loopen ze evenwel nog over straat: ca. 9 uur. Het electrisch licht slecht - komt tegenwoordig weer van Den Berg. Een stuk vleesch, door vader meegebracht van een door de Duitsers meegenomen koe, en hem verstrekt door een Duitser, buiten weggeslingerd. Van Toon een oude kwaliteit sigaret gehad; zelf vandaag enkele Karel I, moderne kwaliteit, weggegeven. Tien over half elf, het geschut is in de verte weer aan den gang.
Vrijdag 6 Oct. 1944.
't Is nu 20.00 uur. Gisteravond heeft Tonie m'n klokje bij zich gezet. Hij moest er om zeven uur uit. Nu is hij nog niet thuis. 3,5 minuut over zeven vanavond stond het stil. Vanmorgen vond ik een briefje in de koffiebus in den winkel: "Als ik vanavond niet thuis kom maak U dan niet ongerust over mij." Zal ie toch naar Cor in Giessen zijn? Tegen negen uur was ie nog bij Rokus geweest. Met zijn oude fiets is hij vanmorgen vertrokken. Om vijf voor tien sta ik voor een open deur, om Tonie binnen te laten, die gesloten moet worden, en ........ ik sluit ze!
Vannacht den heelen nacht gebulder vanaf gisteravond elf uur af. In de vroegte vanmorgen - 6 uur - kwamen de auto's der Duitsers in de straat. 't Is gebleken dat deze alleen overdag hier zijn gebleven. Om zeven uur vanavond waren ze weer vertrokken. In de omgeving van het Bruggetje en Vrijhoeve waren ze hier en daar ondergebracht. Nu dus in de geheele gemeente Duitse militairen gehad.
De geheele dag geweldige activiteit in de lucht. 't Afweergeschut dat in Capelle was geplaatst is in den loop van de nacht of vanmorgen of gisteravond? reeds verder naar het Noorden, naar het Maasje getransporteerd. Om half negen begonnen de aanvallen der geallieerde vliegtuigen in de richting Baardwijk al. Dat ging zoo voort boven Kaatsheuvel, Sprang, Capelle, Waspik. Om goed 6 uur was het afweergeschut zeer hevig in actie. 't Leek tesamen veel op een vuurspuwende berg. Achter het huis van "tante" Bets[11], viel iets neer waardoor het stof omhoog gejaagd werd. Een stuk granaatscherf? of "een niet ontplofte granaat?" daar je telkens overal geknetter hoorde.
Vandaag is er een boterbon aangewezen (nr. 59); voor de kleinen (0-3 jaar) 250 gram; ouderen 125 gram. Bon nr. 14 moet worden ingeleverd voor spijsolie. Vanmorgen om half negen naar Waalwijk gefietst om machtigingen kaas en boter. Om half twee nogmaals een keertje, daar we meenden dat we voor J. Treffers geen machtiging hadden, wat toch jammer was, aangezien met machtiging Gebr. Vos was gecombineerd. Op de heenweg zag je de geall. vliegtuigen buiten Baardwijk naar beneden schieten. In Waalwijk op trottoirs onder boomen gecamoufleerde Duitse auto's. In de straat heen en weer geloop van Duitsers. Op distributie-kantoor o.a. nog een gesprek met H. Kerst[12]; alle voortvluchtige jongelui schijnen weer terug te zijn. Bij van Hilst kaastoewijzingen ingeleverd; v.d. Mel brengt het voor ons mee. Piet Treffers haalt een en ander in Sprang. 's Middags ga ik via Oudestraat naar Waalwijk. Bij 't spoorhuisje blijkt dat in de weilanden een Duitser bezig is met een wagen die zonder wielen in een kant staat. Enkele boeren (A. Timmermans, Oerlemans Sprang) denken dat het om paarden gaat. De laatste rent met drie paarden , waarvan één een geëvacueerde, naar huis toe. A. Timmermans gaat later ook met het zijne. Even later jagen de geall. vliegtuigen boven Kaatsheuvel en Sprang in de polder. Geweerschoten worden hen nagezonden. Dat herhaalt zich zoo een paar uur. Met geweren werd gepaft bij de Zwietering, pastorie ds. Sirag, en bij de Bie in Vrijhoeve.
Tegen vijf uur ga ik met Piet van Tilborgh naar Waspik via Labbegat, waar bij de eerste boom rechts van de dijk naar Capelle, een paard met de ingewanden er naast, op de rechterhelft van de weg ligt. Een marechaussee. Geen controleur. (Is het Toontje de Jong uit de Tolweg?)
Ik word nu afgeleid door geronk. Voor het raam - zonder kunstlicht - zie ik op m'n horloge dat het half negen is. In West, Oost en Zuid hangen talrijke lichtjes, door een geall. vliegtuig uitgeworpen. 't Is alsof het dag is. Met een vaart gaan ze richting Z.W. De heelen dag komt de wind uit N.O. hoek met een flinke vaart. Geen wonder dan ook dat het heel frisch is.
In Capelle even bij Tante Ka[13] aan met 3 zeepjes. We vertrekken met boven ons talrijke geallieerde vliegtuigen en in de verte het geblaf van het geschut. In m'n zak perziken, 2 voor mezelf; 3 voor tante Bets[14]. Piet[15] heeft en houdt er een in z'n hand. Zijn schoentjes die uitgingen, zitten nu in fietstasch. In Waspik is t.o. Bets de spoorlijn bij het signaal kapot. Gisteravond hoorde Bets in die richting een klap. Even over half zeven vertrekken we. Piet met zijn cape aan, z'n gezicht naar mij toe, om zodoende de wind geen kans te geven zijn koude op het kind af te wentelen. Bij den bakker in Langesteeg (Waspik) blijf ik weer eens tusschen den ketting haken met m'n broekspijp, nu met het fatale gevolg dat m'n pijp een heel eind vaneen scheurt. Ik breng ze bij Luus die nu ook het achterste maar onderhanden moet nemen daar ik daar ook geheel door ben. Om zeven uur krijg ik daar een somber gevoel over Tonie. Kwart over zeven wordt het me te machtig. Vader is vandaag met anderen den polder ingeweest met handwagen om aardappelen voor dokter en van Loon. Drikus de Roon kan ik zak sloffen laten halen. Jammer dat Johan hem uit mijn doos een Karel I nieuwe kwaliteit geeft, wat alleen mocht als 't gewone prijs was geweest. Den Braans "mist" een varken. Een koe van een 650 kg. wordt achter zijn huis zuidwaarts weggeleid door Dingeman de Kraay[16]. Als afleiding lees ik verder in Ciske de Rat. Samen lezen we Ps. 119:1-16 Waarmede zal de jongeling zijn pad zuiver houden? Als hij dat houdt naar Uw Woord! Tonie's kerkboekje miste ik voor enkele dagen in de kast. Dat zal hij wel bij zich hebben. Eerst lees ik nog Spr. 23:26a. Zijn belijdenistekst: Mijn Zoon, geef mij Uw hart. De tekst hangt hier voor mij. Nu ga ik naar bed. Alleen.
P.S. Gisteravond Tonies foto voor de mijne geplaatst. Voorbij van Heumen bij de 1e wiel, een doorzeefde Duitse auto. Vandaag geen regen gehad.
- M. van Tilborg-Rijkers, zuster van de schrijver
- "Van Achteruit": bedoeld wordt de Hoge Akker, Hooge Zandschel
en Capelsche Dreef - Jan de Rooystraat, Tilburgseweg en Kerkstraat
- Een veldwachter in Sprang
- Gerrit Treffers, Korte Nieuwstraat 5
- Adriaan Snijders, Heistraat 163
- Roode dorp = gedeelte Kaatsheuvel ten noorden van de Efteling
- Wonende in Kaatsheuvel
- De Bie, v.d. Duinstraat 133
- De echtgenote van Arnold Treffers, mevr. E. Treffers-de Roon
- E. Mouthaan-Rijkers, zuster van de schrijver. Zij was
gehuwd met Christ Mouthaan, wonende Carmelietenstraat,
Waspik - Kerst, winkelier, Nieuwevaart 34
- Mejuffrouw Kaatje Dekker, Hoofdstraat 72
- Een zuster van de schrijver
- Een zoontje van de schrijver
- Treffers
Zaterdag 7 Oct. 1944. Geheele nacht gerommel van den oorlog. Hij nadert ons steeds dichter en dichter. Vanmorgen licht bewolkte lucht. Volgens rook melkfabriek wind N.O. Vanmorgen op weg naar Teun - door mijn achterwiel van oud karretje gezakt. Maandagavond met Pietje achter op, liet het al een snerpend scheurend geluid hooren. Een ander oud achterwiel nog niet gevonden. Wel een dat ook dwars over, stuk was. In Vrijhoeve zijn nog Duitsers, evenals in Sprang, waar een schuur met munitie gevuld wordt. Bij Bart v. Wijlen een wagen gehaald. Bij Koos van Drongelen een auto. Vanmiddag betrekkelijk rustig in de lucht. In de verte nog steeds het oorlogsrumoer der artillerie. Vanmiddag voelde ik het zoo dat Tonie niet thuis was. Toen ik uit de Bijbel moest lezen. Dat was zijn gewoonte. Vanavond naar de Vrijhoeve geweest. Om acht uur weer thuis. Half tien tot kwart voor tien weer "vuurwerk", maar nu veel langer, dus veel minder spannend. Den heelen dag droog, goed weer gehad. De maan komt nu tegen tienen op. Weer een week bijna voorbij en nog is na al die weken Tilburg, Den Bosch of Breda, niet eens bevrijd. Paardevlees in abattoir verkrijgbaar. Vandaag Piet Boes begraven. Dokter Stalborch weer zien rijden. Zondag 8 Oct. 1944 Gepasseerde nacht mistig, dus goed weer voor o.a. treincolonnes. Om half twee ging een karavaan door Heistraat - Quirijnsesteeg naar Kaatsheuvel. Om kwart voor vijf en zes uur kwamen ze terug. Op enkele wagens lagen zakken meel. Bij Rokus van Dalen werden ze uit hun bed gehaald om de weg bekend te maken. Dat begon gisteravond al om kwart voor negen en tien uur. Vanmorgen op Mirre d'r fiets naar Capelsche kerk. Ds.van Wingerden had z'n tekst over Ps 91 vs 1. In Capelle zelf een fraai gezicht. Huis Middelkoop de ramen voorzien van een groot aantal pakken stroo. Andere huizen zonder ramen of met ramen en dan planken, carton, enz. er voor getimmerd. De sluisbrug zonder de steenen bovenmuurtjes. Uit de kerk naar W. van Oversteeg wezen kijken; 33 jaar. Vannacht bij gewaakt. Nu ging het wel. Het ergste wordt gevreesd. Na middageten enkele behoorlijke sigaren aan buurtbewoners gegeven. Een wezeltje gevangen. Kerk Loonschendijk Ds. Vroegindewey. Zondagsafdeling (Catechismus) over de opstanding. Vanmorgen waren er enkele Duitsers, vanmiddag ook. Vader en Johan zijn vandaag niet ter kerke geweest, resp. beenblessure en niet lekker. Duitsers geweest bij A. v. Oversteeg om melkkarretje, bij Hannes v.d. Schans om aardappelen en haver, bij De Trommel L'dijk een varken, en bij den Breejen eveneens een varken, en bij v.d. Hoeven Hoogevaart en Schel om appelen. Bij Adriaan Voordepoorte het paard door Duitsers meegenomen. Een officier geeft het weer terug op hun verzoek. Voor lunch een wandelingetje via Zandschel en Eikenboschsteeg. Vanavond een blikje visch van 4 jaar geleden opengemaakt. Smaakte te sterk. Moeder heeft een brief van Molly gehad. In de lucht geen activiteit. Op de straat nogal veel gerij van Duitse auto's. Capelsche dominee vanavond in Sprang gepreekt: Ps 91:1. Een beetje gerommel in het O, nu in het Zuiden. B.N.O. zegt dat de Engelsen zijn teruggeslagen. In Waalwijk verschillende personen door Duitse SS opgepikt: Slaats, Sars, v. Delft, e.a. De heele dag mist, later flink bewolkt. Wind Zuid. Vanmorgen op Capelsche kerkdam door Duitsers fiets meegenomen, na bij de Bie geen fiets naar hun gading te hebben kunnen meenemen. In Tilburg sedert gisteren bevolking van 19.00 uur tot 6.00 uur binnen blijven. Maandag 9 Oct. 1944 Vannacht was het rustig. Vanmorgen bewolkt. Toch goed weer. Noordewind. Inwoners district 251 moeten kolenformulier halen. Aan de hand van de daarop vermelde gegevens zal wel een eerlijke verdeeling plaatsvinden van de voorraad van district 251. Om half twaalf gaan P. Christ en ik te voet naar Til. Om twee uur worden we overgezet. Voor Kees doe ik gelijk een boodschap. Thuis wacht Pietje (echtgenote) al op me. Nauwelijks ben ik thuis of daar komt Jaantje. Nu de enveloppe teruggehaald bij Jan de Poorter. Is al weg per andere gelegenheid. Vandaag bij Weduwe Spierings-Kleinloog een fiets door Duitsers meegenomen. Bij van Beek zouden schroeven, enz. weggehaald worden maar afblijven zegt de Duitse Kaatsh. Off. Vanavond om 6 uur is W. v. Oversteeg op 33 j. leeftijd gestorven. Geen regen gehad vandaag. Al vroeg kwam verloofde van Mej. de Rooy (bloemist) de groeten van Kees brengen. Bij Henk van Pietje werd fiets ontvreemd, van Treffers door zijn broer om te gebruiken. Enkele wagens en karren zijn door Duiters meegenomen.