Oorlogsdagboek

over de periode van 3 september 1944 t/m 28 mei 1945 van mevrouw A.C. van Ommeren

Mevrouw A.C. de Laat-van Ommeren, thans wonende Heistraat nr. 59 te Sprang-Capelle, was in de oorlogsjaren werkzaam op de gemeentesecretarie van Sprang-Capelle. Zij was toen nog ongehuwd en woonde bij haar ouders, Julianalaan 40, alhier. Toen de oorlog zijn laatste stadium inging, de bevrijders naderden en alles er op wees, dat het een spannende tijd zou worden, begon zij een dagboek bij te houden. Zij heeft dat volgehouden tot het moment, dat de oorlogshandelingen voorgoed ten einde en vreedzame tijden teruggekeerd waren. Juist omdat zij gedurende de maanden, waarin zij haar dagboek schreef, nog niet gehuwd was, hebben we hierboven haar meisjesnaam gehandhaafd. Dat dagboek is illustratief voor de spanning, het oorlogsgeweld, de dreiging van dood en verderf en de moeilijke omstandigheden, waaronder de bevolking van Sprang-Capelle in die dagen leefde. Door haar werk op de gemeentesecretarie was mevrouw Van Ommeren zeer goed op de hoogte van wat er dagelijks in de gemeente en in de omgeving voorviel. Zakelijk en kort geeft zij de plaatselijke en streekgebeurtenissen weer. Daarom is dit weer een ander soort dagboek dan dat van de heer Simon Rempt, dat de heemkundevereniging heeft gepubliceerd in het door haar uitgegeven boekwerkje ‘Sprang-Capelle - Wereldoorlog II 1940 – 45’. De heer Rempt beschrijft ook het gebeuren van dag tot dag in ongeveer diezelfde periode maar dan meer vanuit zijn eigen belevenissen en ervaringen en die van zijn gezin. Beide dagboeken geven een interessant, boeiend en helder inzicht in het dagelijkse leven toen onze plaatselijke gemeenschap aanvankelijk nog bezet gebied en later frontgebied was. Het is goed dit voor de generaties, die dit niet hebben meegemaakt, vast te leggen. Daarom zijn we mevrouw De Laat- Van Ommeren dankbaar, dat wij haar dagboek mogen publiceren. Hier en daar hebben wij in een voetnoot bij, in het dagboek voorkomende namen en woningen van personen, de adressen vermeld om aan de lezer, die deze personen niet heeft gekend, aan te duiden waar in onze gemeente bepaalde gebeurtenissen voorvielen. We hebben daarbij de thans geldende huisnummering (straat en nummer) aangehouden, die eerst november 1951 is ingevoerd, omdat de daarvóór geldende huisnummering, waarbij alleen de wijk - met een letter - en het huisnummer aangegeven werden, (bijv. A 131, B 79 enz.) daarmee niet correspondeert en thans nietszeggend geworden is. De redactie

1944 Zondag, 3 september Honderden Engelse vliegtuigen in de lucht. Zes vliegvelden gebombardeerd o.a. Gilze-Rijen. In de lucht zijn trillingen waar te nemen, dit komt waarschijnlijk van fosfor.

Maandag, 4 september De geallieerden hebben Breda bereikt. Men wordt gewaarschuwd dat de munitie, die opgeslagen is in Loon op Zand op de M.A.S.T. (= Munition Ausgabe Stelle) opgeblazen zal worden.

Dinsdag, 5 september (Dolle dinsdag) 's Nachts hevige ontploffingen, veroorzaakt door het laten springen van bommen op het vliegveld Gilze-Rijen. 's Morgens 8.45 uur nog heviger ontploffingen op de M.A.S.T. te Loon op Zand. In Sprang zijn vele ruiten kapot en pannen van de daken. Ophalen van NSB-ers door ‘ondergrondse’; 's nachts twee, J. Boezer (1) en R. Gouda (2) en overdag circa 10. De Landwacht vertrekt uit Waalwijk. In Kaatsheuvel vlagt iedereen. Overal heerst een opgewekte stemming.

Woensdag, 6 september De stemming zakt. Geen Engelsen in Breda, dus allen te voorbarig geweest. Twee landwachters moeten binnen een bepaalde tijd losgelaten worden, daar anders burgemeester Moonen van Waalwijk en twee zonen van Hoffman als gijzelaars zullen terechtgesteld worden. Niemand wordt losgelaten of meldt zich met als droevig gevolg het fusilleren van burgemeester Moonen en één zoon van Hoffman. De andere Hoffman wordt gewond en voor dood opgenomen, doch kon ontkomen. In Sprang-Capelle heerst grote schrik en angst voor de gevolgen, daar er 25 gijzelaars zullen genomen worden. Vele mannen duiken onder of slapen niet meer thuis. Vader ook in de schuur in het hooi bij boer Pruissers (3).

Donderdag, 7 september Alle NSB-ers weer losgelaten. Boezer is echter niet teruggekeerd. Duitsers bij L. Kuysten in huis (4), alsook bij A.L. van Wijlen. (4A). Vernielen alles bij Kuysten daar er niemand thuis is.

Vrijdag, 8 september Villa van S.IJ. Oerlemans (5), huis van G. Stam (6) en A. Snijders (7) door de Duitsers afgebrand.

Zaterdag, 9 september Duitsers bij burgemeester Smit in huis (8). Namen alles wat van hun gading was, mee.

Zondag, 10 september Duitsers weer bij ds. Sirag (9) en A.L. van Wijlen (10) in huis. Namen weer veel mee o.a. bij Van Wijlen de auto, benzine enz. Verder nog het vorderen van paarden uit de weilanden, fietsen en schepen.

Maandag, 11 september De dag rustig verlopen. 's Avonds circuleren geruchten, dat de Engelsen over de grens zijn. De spanning stijgt weer. Verschillende bruggen in Tilburg worden opgeblazen. Honderden bommenwerpers komen over, op weg naar Duitsland. Na 42 uur komen zij weer terug.

Dinsdag, 12 september 's Morgens, kwart voor twaalf, stopt een luxe auto (wagen van Van Wijlen), waarin 4 heren in burger, bij het huis van de burgemeester. Zij brengen brandbare stoffen naar binnen en branden de woning af. Veel van de inboedel wordt nog gered. Vervolgens gaan zij naar de Ned. Herv. pastorie in Sprang; hier mislukt de brandstichting gelukkig, daar de brand door inwoners van Sprang spoedig geblust wordt. Enkele bruggen in de omtrek worden opgeblazen. Paard en wagen van C.J. Roubos zijn op de Hogevaart door jagers beschoten. Roubos werd gewond en het paard moest vanwege de verwondingen afgemaakt worden. Weer enkele honderden geallieerde vliegtuigen gaan naar Duitsland, en komen na een half uur weer terug, telkens het gaan en terugkomen op dezelfde tijd.

Woensdag, 13 september Heel de dag schieten, bombarderen,o.a. Gilze-Rijen. Weer hevige explosies, echter niet bekend waar. Weer heel veel vliegtuigen overgekomen, op dezelfde tijd, en weer spoedig terug.

Donderdag, 14 september Bekendmaking dat weer explosies zullen plaatshebben op de MAST 's avonds 7 uur. Iedereen zet ramen en deuren open. Wij zelf zitten aangekleed op de bank. Behoudens een enkele kleine ontploffing gebeurt er echter niets.

Vrijdag, 15 september Geen bijzondere gebeurtenissen.

Zaterdag, 16 september Een Pools jachtvliegtuig maakt een noodlanding aan het einde van de Willem van Gentsvaart. De bestuurder ontsnapt, het vliegtuig wordt door de jeugd geheel gesloopt. In Dongen moeten enkele straten ontruimd worden.

Zondag, 17 september Alle mannen in Dongen moeten komen om te werken voor de Duitse Weermacht. 's Morgens veel vliegtuigen. 's Middags meer dan duizend transportvliegtuigen met zweefvliegtuigen, welke heel laag vlogen en beschermd werden door ‘jagers’. 's Avonds voortgezette explosies op de MAST.

Maandag, 18 september 's Middags van kwart voor drie tot kwart voor zes zijn meer dan 3000 vliegtuigen overgekomen, dit is de tweede groep geallieerde luchtlandingstroepen. Velen vlogen zo laag, dat men de inzittenden kon zien. Weer veel ‘jagers’ ter bescherming. Valkenswaard bevrijd.

Dinsdag, 19 september Eindhoven, Aalst, Geldrop en Simpelveld bevrijd.

Woensdag, 20 september Amstelrade, Duizel en Sittard bevrijd.

Donderdag, 21 september De Waalbrug bij Nijmegen bezet. Eindhoven gebombardeerd.

Vrijdag, 22 september Strijd om Nijmegen en Arnhem.

Zaterdag, 23 september Geen bijzondere gebeurtenissen.

Zondag, 24 september Schieten en ontploffingen in de verte. Meer dan 200 Duitse militairen zijn in Sprang gekomen, die fietsen vorderen alsook stoelen enz.

Maandag, 25 september In de gehele gemeente worden huis aan huis fietsen gevorderd. Bij ons ook. Het loopt echter goed af. Meer dan 200 fietsen worden meegenomen, alsook andere goederen, bij verschillende burgers.

Dinsdag, 26 september De Duitsers uit Sprang zijn weer vertrokken. Het Bondsgebouw met woonhuis zijn besmet met tyfus. Een gedeelte van de gevorderde meubels hebben ze teruggegeven, de rest is meegenomen.

Woensdag, 27 september Duitse militairen schrijven bij de boeren de varkens op; één varken is meegenomen. Zullen er meer volgen?

Donderdag, 28 september Twaalf Engelse jagers beschieten de schepen in de haven van Capelle en de scheepstimmerwerf van Ruytenberg in Waspik. ’s Avonds half 10 is een bom gevallen achter de Sprangse school. Maakte een gat van circa 6 m. middellijn. Alle ruiten van de school alsook van omliggende huizen zijn stuk, schoorsteen van het dak enz.

Vrijdag, 29 september In de Besoyense steeg is een munitie-auto van de Duitsers, waar het Rode Kruis op stond, door jagers in brand geschoten. St. Oedenrode bevrijd.

Zaterdag, 30 september Duitse militairen gekomen in de oude school te Capelle en bij A.J. Verhoeven op de Hoge- vaart (11). Doel is alle bruggen van Capelle op te blazen.

Zondag, 1 oktober Bij alle bruggen van Sprang-Capelle wordt springstof aangebracht en 's middags worden reeds van verschillende bruggen de leuningen vernield. Ook worden ca. 100 koeien door de Duitsers uit de polder gehaald en naar Geertruidenberg gebracht om van daar uit verder getransporteerd te worden. 's Nachts hevig schieten.

Maandag, 2 oktober Wintertijd ingevoerd, doch daar er geen kranten verschijnen wordt heel de dag de zomertijd gehandhaafd. Weer moeten 40 koeien geleverd worden; dit gebeurt niet vrijwillig en nu halen de Duitsers ze zelf o.a. bij D. van Pelt (12) 15 stuks, bij A. voor de Poorte (13) 7 stuks, D. Werther (14) 2 stuks, C. Ophorst (15) 6 stuks, A. Michael (16) 17 stuks. De drijvers waren Russische krijgsgevangenen, ook moesten 2 mannen van Raamsdonk mee, 3 dagen lang. Vorderen van 3000 dekens in Waalwijk en 1500 in Kaatsheuvel. Reeds 14 dagen halen de mensen uit Tilburg hier groenten en aardappelen met handkarren, kinderwagens, fietsen zonder banden enz.

Dinsdag, 3 oktober Alleen elektrische stroom van 's avonds 5 tot 11 uur, zuinig met leidingwater. Noodkaarten in werking. Duitse cavalerie in Sprang

Woensdag, 4 oktober Baarle-Nassau bevrijd. Weer moeten 20 koeien geleverd worden. Vorderen van paardentuig en fietsen.

Donderdag, 5 oktober Ongeveer 45 Duitsers in Sprang in café Van Zwietering (17) (dit staat thans leeg). Bom gevallen op schepen in Waspik, waarbij drie doden.

Vrijdag, 6 oktober Duitsers op de Hoogevaart bij B.v.d. Hoeven (18) in Vrijhoeve bij W. Heymans (19), Wed. de Bie (20), W. v.d. Schans (21), De Bruyn (22), Van Riel (23) en in Sprang bij verschillende mensen. Elke dag activiteiten van jagers, die doelen beschieten in de verte. Op Labbegat is een colonne van de Duitsers door jagers beschoten, paard gedood en in verschillende huizen kogels. Enkele honderden bommenwerpers overgekomen.

Zaterdag, 7 oktober Hevig schieten op de weg Tilburg-Breda. Jagers in actie.

Zondag, 8 oktober Geen enkel vliegtuig en ook geen schieten. Duitsers komen bij de boeren om aardappels.

Maandag, 9 oktober Weinig gebulder van kanonnen.

Dinsdag, 10 oktober Geen bijzondere gebeurtenissen.

Woensdag, 11 oktober Jagers beschieten schepen in Waspik.

Donderdag, 12 oktober Weer actie van jagers. Een Duitse vrachtauto die gestationeerd was bij De Bruyn is niet meer teruggekeerd maar blijkbaar in de strijd gebleven (deze Duitsers moesten 20 km. achter het front blijven en elke nacht munitie brengen). Raketbom van circa 50 kg. in Sprang gevallen. Weer ruiten kapot, gelukkig geen doden en gewonden.

Vrijdag, 13 oktober Jagers in actie; 's avonds schieten.

Zaterdag, 14 oktober Veel bommenwerpers overgetrokken. Aken gebombardeerd.

Zondag, 15 oktober Jagers beschieten Duitse wagens en een klein munitiedepot bij het sportpark te Kaatsheuvel. Van de 45 wagens worden er 34 vernield. Bij C. Haverhals in Sprang (23A) zelfs nog een kogel in huis. Ook bij de MAST enkele Duitsers gedood.

Maandag, 16 oktober Weer jagers en schieten in de verte. Twintig personen moeten gaan werken voor de Duitse Wehrmacht bij het Capelse veer; zij worden echter niet aangewezen; het gevolg is dat niemand gaat werken. Secretarie-personeel duikt onder.

Dinsdag, 17 oktober Duitse auto door jagers in brand geschoten bij de Sprangse begraafplaats. Tien personen worden door de Duitsers van de straat gehaald om te werken, o.a. Van der Helm, Cové enz. Duitsers halen varkens weg o.a. bij Van Pelt (24), Verhagen (25) enz.

Woensdag, 18 oktober Viermotorige Amerikaanse bommenwerper komt heel laag over, maakt een draai, neemt nog de toppen van 3 bomen mee en stort neer op het weiland achter het huis van Van Pelt op de Hoogevaart (24). Alle 9 inzittenden in leven, echter 1 gewond. Drie van hen gezien. Duitsers waren er direct bij, namen alles uit het vliegtuig o.a. 9 revolvers, kaarten, schrijfmachine, levensmiddelen enz. en brachten de 8 inzittenden naar het café Van Zwietering en 1 gewonde naar het ziekenhuis te Waalwijk. Venraay en IJzendijke bevrijd. Vorderingen bij de Peel. Alle mannen van 15 tot 55 jaar moeten schuilkuilen graven op de Veerweg.

Donderdag, 19 oktober Ongeveer 60 personen zijn gaan werken. Secretarie-personeel weer boven water.

Vrijdag, 20 oktober Meer dan 200 personen zijn gaan werken en nu is het werk klaar. Jagers beschieten Duitse Rode Kruis auto, waarin leer vervoerd werd. Deze auto was met nog een tweede auto tussen de groentewagens, die naar Tilburg gingen, op de Tilburgseweg onder Sprang. Vier personen worden gedood en de echtgenote van Paans uit Sprang met haar kind ernstig gewond. Ook werden er racketbommen geworpen en werd de weg beschadigd. Bommen op de Moerdijkbrug en de brug van Keizersveer.

Zaterdag, 21 oktober Bom gevallen in de Zeine, tussen Sprang en Waalwijk en bij de pont in Capelle. Eén Duitser gedood. Activiteit van jagers en afweergeschut in werking. Weer Duitsers in Capelle. Vorderen van fietsen en kachels. 's Avonds lichtkogels te zien over een afstand van Waalwijk naar Waspik, waarvan één een begin van brand veroorzaakt op de houtzagerij van Oerlemans (26). De brand kan echter geblust worden.

Zondag, 22 oktober Bom gevallen op een huis bij de haven in 's-Gravenmoer. Inwoonster één been verbrijzeld. Weer Duitsers in Capelle. Opheusden, Doodewaard, Breskens en Schoondijke bevrijd. Geallieerden rukken op naar Den Bosch. Duitsers uit Sprang en Vrijhoeve vertrokken naar Dordrecht. Zij hebben bij Van Tilburg in Sprang, omdat deze niet thuis was, alle beddengoed, dekens, lakens en de gehele inhoud van de linnenkast meegenomen.

Maandag, 23 oktober 's Avonds explosies op de MAST, 's nachts schieten.

Dinsdag, 24 oktober Hevige activiteit van jagers. In Sprang op het Oosteinde brandbommen gevallen op het huis van A. de Bie; A. Harreman en echtgenote M. Strijdhorst (geëvacueerde) getroffen en verbrand. In Capelle is een bom gevallen op het huis van C. Vissers (26A). Vissers zelf werd ernstig gewond (één been verbrijzeld), evenals zijn vrouw (borst ingedrukt). Het dochtertje van H. Wagemakers liep een scherfwond boven het oog op en een jongen van Roozenbrand werd door de kaak geschoten. Het echtpaar Vissers-le Sage is overleden in het ziekenhuis te Raamsdonksveer. De oorzaak van het ongeluk in Sprang waren de groentewagens op een rij, welke, uit de lucht gezien, er als een militaire colonne uitzag. In Capelle was het verkeerde huis getroffen. In het 2de huis vanaf de brug was munitie opgeslagen. Dit was wel in het tweede huis maar bij een andere brug!

Woensdag, 25 oktober Dag en nacht schieten. Een Duitse militair is begraven.

Donderdag, 26 oktober. Veel Duitsers in Sprang-Capelle, bij café Van Tilburg ook 5 soldaten. Bij ons is men ook weer geweest voor inkwartiering, maar er is nog niemand gekomen. Een lange colonne Duitse wagens met paarden trekt over de Hogevaart . In omliggende gemeenten moeten de mannen voor het Duitse leger werken aan verdedigingswerken nabij de Maas.

Vrijdag, 27 oktober Gedurende de gehele dag trekken er Duitse colonnes door. 's Morgens inkwartiering gekregen; een officier met twee soldaten. Zij namen bijna het gehele huis in gebruik en legden ook telefoon aan. Het schieten komt naderbij. 's-Hertogenbosch bevrijd. De geallieerden zijn in Tilburg.

Zaterdag, 28 oktober De geallieerden zijn in Loon op Zand en Horst (Steenbakker). De rook en het vuur van het schieten zijn reeds te zien; alles dreunt. Van bakker Verhagen zijn paard en wagen afgenomen. Vorderen van fietsen. Bij Pruissers (3) hebben de Duitsers 3 varkens gehaald. 's Nachts nog heviger schieten; we zijn niet uit de kleren geweest. De ingekwartierde officier en soldaten gingen ook niet naar bed. Grote opgewondenheid heerst onder de Duitsers; veel besprekingen en voorbereidingen tot het laten springen van de bruggen.

Zondag, 29 oktober 's Morgens half zeven vertrek van de officier met soldaten. Heel de dag terugtrekken en weer naar het front gaan van Duitse troepen. De geallieerden zijn thans in Kaatsheuvel. 's Morgens 10 uur zijn vijf Duitse vluchtende soldaten bij ons geweest, die van het front kwamen en erg moe en hongerig waren. Na gegeten te hebben zijn ze weer verder getrokken. Er is een V-1 gevallen op de schuur van villa Welgelegen (27). Veel huizen zijn beschadigd; enkele gewonden: C. Rijken en dienstbode zijn beiden in het gezicht gewond, A. Rijken heeft een armfractuur. Hevig granaatvuur. Op het Oosteinde in Sprang zijn veel huizen beschadigd of onherstelbaar vernield, alsook in Vrijhoeve: Gemeentehuis, J. van Riel, Wed. Snijders, J. Kleinloog, Wed. Dekkers, A. van Baardwijk, P. Dekkers, D. de Roon, R. Gouda, J. van Oversteeg, P. v.d. Schans, J. Gouda, W. Heymans (28). Verschillende gewonden en doden, o.a. 8 personen in schuilkelder in Sprang(28A), doordat er een voltreffer op viel waaronder een vader en twee dochters, te weten J. Boezer, B. Boezer en T. Boeter. Doch ook Mandemakers en dochter Nieuwenhuizen, J. Wijnbelt en zoontje en A. Verwiel, Van Zelst en mevr. Timmermans. Bommen gevallen in Capelle (29) bij mevr. Van Oosterhout, Wed. Dekkers en Konings. 's Middags verschillende keren in de kelder gezeten, daar de granaten over het huis floten.0ok is een granaat ontploft op de hoek van de Koesteeg en de Oudestraat, welke een verschrikkelijke kruitdamp achterliet.Eveneens is een granaat gevallen op de Nieuwe Vaart op het huis van Pruissers (29A). Een zoontje van circa 4 jaar is gedood, de vrouw en een ander zoontje zijn gewond . 's Middags komen de Duitsers met een grote en kleine tank in onze buurt staan,waardoor veel mensen wegtrekken. De Duitsers zijn echter weer weggegaan, maar stellen nu geschut op en maken loopgraven op de hoek Hogevaart/Oudestraat. Wij zijn toen ook met onze koffers en een paar dekens gevlucht en hebben in de Wolfsnest bij Koenen overnacht. 's Morgens was het geschut verdwenen en konden we weer naar huis. Duitsers hadden echter bij Van Tilborg (30) veel goederen gestolen: dekens linnengoed, geld enz. en bij meneer Wieringa (31): brood, boter, kaas; bij Kruyf: planken en stro; bij ons werd alles in orde bevonden. Dit is de verschrikkelijkste nacht geweest vóór de bevrijding.

Maandag, 30 oktober WIJ ZIJN BEVRIJD. De geallieerden zijn thans in Sprang. 's Morgens hebben we de eerste Engelsen gezien in een auto in de Heistraat. De ordedienst heeft nu de band om de arm. 's Middags zijn we naar Kaatsheuvel geweest waar heel veel Schotten doortrokken. Kaatsheuvel heeft erg veel van de granaten te lijden gehad. Plm. 20 doden, 40 zwaar- en 60 lichtgewonden en veel huizen vernield en beschadigd. Vrouw Harmeling met 4 kinderen, die uit Besoyen moest vanwege het gevaar van granaten, is bij ons gekomen. Wij allen, alsmede alle bewoners van de Hoogevaart gaan naar de schuilkelder van de melkfabriek, daar er geschoten zal worden naar de Duitsers, die vóór de Maas zitten. Om 10 uur zijn we echter naar huis gegaan, daar het tamelijk stil was. Kort daarop volgde echter een hevig schieten van de Engelsen, dat bijna niet door de Duitsers beantwoord werd. Verder hebben we de gehele nacht tot 7 uur 's morgens in de gang doorgebracht; ook dit was een angstige nacht. De Engelsen zijn nog 1 km van Geertruidenberg verwijderd.

Dinsdag, 31 oktober De eerste bekendmaking aangeplakt, welke weer ondertekend is door burgemeester Smit. Thans zijn er ook veel Engelsen in Sprang-Capelle, waaronder twee Hollanders. Enkele Duitse granaten gevallen. Eén in Vrijhoeve, welke een groot gat in het wegdek maakte en het achterhuis van P. Snijders (32) vernielde. De zoon van Snijders is gedood, 25 jaar oud. De Keizersveerse brug wordt dag en nacht onder vuur genomen en de granaten suizen bij ons over. Overal worden Engelsen ingekwartierd, ook tegenover ons. Thans kunnen we bij hen de BBC-radioberichten beluisteren, daar wij geen elektrische stroom, dus ook geen licht hebben, alsook geen water. NSB-ers alsook Duits gezinde personen worden opgehaald. Tot 's morgens half zeven zijn we in de schuilkelder geweest. In Waspik is ook nogal gevochten en zijn er verschillende doden gevallen. In Waalwijk 12 doden in de Stationstraat. Overal huizen kapot. Dongen en 's-Gravenmoer ook bevrijd. In 's-Gravenmoer één dode en enkele gewonden. Ook een Engelsman gedood. Oudenbosch bevrijd. Thans mogen we weer tot 10 uur 's avonds buiten zijn.

Woensdag, 1 november De gehele dag door schieten de Engelse tanks en fluiten de granaten richting Raamsdonksveer. Duitse granaten zijn ook in Kaatsheuvel en in onze gemeente gevallen. J.Th. de Wit (33) is gedood, zijn zoon C. de Wit is ernstig gewond en later ook overleden. Er is ook een granaat gevallen in de tuin tegenover het huis van D. v.d. Werken (34). W. de Jong, die daar juist was, is gedood en P. Faro zwaar gewond en een paar dagen daarna ook overleden. In Sprang is een granaat gevallen, enkele gewonden. Nu 's avonds om 8 uur weer binnen. Weer naar de schuilkelder, waar nu ook Engelsen op bezoek komen.

Donderdag, 2 november Schieten van Engelse artillerie, welke opgesteld staat op weilanden op de Loonschedijk. Zuid-Beveland is vrij. Meneer Spiero op bezoek geweest. Dit joods gezin is ruim 2 jaar ondergedoken geweest bij Van Oosterhout; door ons is er nooit iets van bemerkt. Eerste Engelse soldaat, Eric Woollacot (Queen's) op bezoek geweest. Vrouw Harmeling met kinderen vertrokken naar Tilburg. Begrafenis van 7 slachtoffers te Sprang. Berichten over de radio dat Waalwijk, Sprang-Capelle en Waspik bevrijd zijn. Vanavond moeten we om 6 uur binnen zijn. Weer naar de schuilkelder.

Vrijdag, 3 november Gedurende de gehele dag druk verkeer van Engelse tanks en wagens en schieten van artillerie. In Raamsdonk en Raamsdonksveer wordt nog hevig gevochten. Begrafenis van de zoon van Snijders. Jack Cook (Queen's) op bezoek geweest, zowel 's morgens, 's middags als 's avonds. Voor de eerste maal weer thuis geslapen, doch allen beneden en niet uit de kleren.

Zaterdag. 4 november Vele vluchtelingen aangekomen uit Raamsdonk en Raamsdonksveer. Bet v.d. Berg en J. Hommel uit Raamsdonksveer gedood, Alberdien Hommel en dochter gewond. Het huis is beschadigd evenals het huis van tante Rina. De Engelsen zijn bij het riviertje de Mark en Zevenbergen teruggeslagen. Z.K.H. Prins Bernhard is door Sprang gekomen. Half vijf 's middags is de slag om Drunen begonnen. In de hei zit nog Duitse SS en ook in Waalwijk komen elke nacht nog enkele Duitsers. Jack Cook en ik zijn op bezoek geweest bij de familie Voor de Poorte.

Zondag, 5 november Prins Bernhard is weer in Sprang geweest. Duitse SS-ers hebben in Drunen vele boerderijen afgebrand, maar zijn toch verdreven. Vele Engelsen zijn weer vertrokken. In de Capelse kerk kunnen geen diensten meer gehouden worden, daar het gebouw door verschillende granaten getroffen is. Weer zijn drie granaten in Capelle gevallen. NSB-ers overgebracht naar de school. Eric en ik op bezoek bij fam. Barneveld.

Maandag, 6 november Van twee van de gevangen vrouwen is het haar afgeknipt alsook van een derde niet-gevangene. Engelsen, die ingekwartierd waren bij Van Tilborg, zijn vertrokken, doch ’s avonds weer teruggekeerd. Eric en Jack weer op bezoek. Meneer Witwand (Witmund) bij ons gekomen.

Dinsdag, 7 november Queen's weer vertrokken. Elke dag Engelse artillerie. Duitsers blazen het Raadhuis te Heusden op. Van de ruim 200 personen, die schuilplaats gezocht hadden in het Raadhuis zijn er 160 gedood.

Woensdag, 8 november Bericht gekomen dat Henk de Boer, die bij de ‘ondergrondse’ was, in een gevecht met de Duitsers dood geschoten is. Bericht van C. Scheltema over het Rode Kruis, dat alles goed is. Thans weer een uur langer buiten, tot 7 uur. 's Avonds zijn ongeveer vijf Duitse granaten bij ons in de buurt gevallen; geen persoonlijke ongelukken, alleen enkele ruiten stuk.

Donderdag, 9 november Enkele gevangen genomen personen zijn weer vrij gelaten. Weer Duitse granaten gevallen in Sprang-Capelle, Waalwijk en Kaatsheuvel. Engelse artillerie schiet terug. Met familie in Dongen en 's-Gravenmoer is alles goed. De Duitsers zitten nog tussen het Oude Maasje en de Bergse Maas. Enkelen zijn krijgsgevangen gemaakt. Weer granaten op de Capelse kerk gevallen. In totaal in Sprang-Capelle 21 doden, plus nog gewonden. Veel nieuwe regelingen. Niemand mag de gemeente verlaten zonder bewijs, dit is reeds één week in werking. Nog steeds is er geen licht en water. Veel plaatsen in Noord-Brabant zwaar beschadigd.

Vrijdag, 10 november Nog steeds slaan Duitse granaten in o.a. bij Vos (35) in Capelle en in onze buurt en fluiten de Engelse granaten. Tanktroepen vertrekken en nu komen er Canadezen voor in de plaats. Tien Duitsers op de Capelse dijk geweest, bij W. v. Beek en De Rooy, met de vraag of er Engelsen waren.

Zaterdag, 11 november De eerste ‘Echo van het Zuiden’ is weer verschenen. Clifford Chambers (Canadien Grenadier Guards) bij ons op bezoek geweest.

Zondag, 12 november Drie Canadezen in de kerk aan de Loonschedijk. 's Middags en 's avond Clifford weer op bezoek geweest.

Maandag, 13 november Clifford weer op bezoek.

Dinsdag, 14 november Clifford en zijn kameraad Herbert Pachal op bezoek.

Woensdag, 15 november Weer beiden op bezoek geweest. ‘Queen's’ zijn naar Aken. R. Gouda (N.S.B.-er) (2) moet zijn huis ontruimen.

Donderdag, 16 november Tank, die stond op het weiland tegenover F. Michaël,(35A) schiet per ongeluk een granaat af. Alle ruiten stuk en granaat dwars door de bovenverdieping van het huis, ontploft in de tuin. Steeds vallen er Duitse granaten en schiet de Engelse artillerie terug. Canadezen weer op bezoek.

Vrijdag, 17 november Schieten van Engelse tanks. Ongeluk in Sprangse school.

Zaterdag, 18 november Nieuwe militaire zone afgekondigd. Clifford en Herbert weer op bezoek. 's Nachts hevig schieten.

Zondag, 19 november Engelse artillerie vuurt. Vallen van Duitse granaten. V-1 overgekomen. Vier kerkdiensten in de Loonse kerk, waarvan twee voor Capelle. Canadezen hebben kerkdienst gehad in de Geref. Kerk. Clifford weer op bezoek.

Maandag, 20 november Afstempelen van persoonsbewijzen. Ongeveer 20 granaten gevallen in Besoyen en één bij Keynemans (36) voor het huis. Clifford bij ons geweest.

Dinsdag, 21 november Duitse granaten gevallen. Niemand mag zonder bewijs de spoorlijn over; ten noorden van de spoorweg is verboden gebied. Alle NSB-ers naar Vught gebracht. Burgemeester Smit in huis van R. Gouda (2). Clifford weer bij ons geweest.

Woensdag, 22 november Heel de dag hevig schieten.

Donderdag, 23 november V-1 gevallen bij de molen in Sprang. Weer veel ruiten stuk. Schieten van artillerie op korte afstand.

Vrijdag, 24 november 's Morgens granaten gevallen langs de dijk tussen Capelle en Waspik.

Zaterdag, 25 november 's Morgens 9 uur vertrek van de Canadezen met hun tanks, auto's en gevechtswagens. Thans zijn er Schotten gekomen op de Nieuwevaart en bij J. Rijken op de Hoogevaart.

Zondag, 26 november Behoudens af en toe schieten, geen bijzondere gebeurtenissen. 's Avonds het neerschieten van een V-2 gezien.

Maandag, 27 november Duitse granaten gevallen in Capelle. Weer Engelse soldaten in Vrijhoeve.

Dinsdag, 28 november Geen bijzonder nieuws.

Woensdag, 29 november Idem.

Donderdag, 30 november Idem.

Vrijdag, 1 december Twee Engelsen 's avonds op bezoek. Jimmy Robertson en Freddy Collins.

Zaterdag, 2 december Geen nieuws.

Zondag, 3 december Twee Schotten 's avonds geweest. Avondklok is weer van 6 uur 's avonds tot 7 uur 's morgens.

Maandag, 4 december Dezelfde Canadezen weer teruggekomen en Engelsen 's middags vertrokken. Clifford weer op bezoek geweest. 's Nachts 10 á 12 granaten op Capelle gevallen. Henk de Jong kreeg een granaatscherf in de long.

Dinsdag, 5 december Meneer Werther uit Haarsteeg, die bij de O.D. was, is in gevecht met de Duitsers zwaar gewond en naar Goirle naar het militair hospitaal gebracht. Kinderen op scholen door de Canadezen getrakteerd.

Woensdag, 6 december Bij het halen van huisraad is een paard met wagen bij het Capelse veer op een landmijn gereden. Een jongen van Van der Galiën (17 jaar) was op slag gedood en een jongen van Van Suylekom werd zwaar gewond en is een paar dagen later ook overleden. De wagen werd vernield, het paard mankeerde niets. Weer 25 granaten gevallen in Capelle en 3 Duitse bommen op de Hoogevaart.

Donderdag, 7 december Geen nieuws.

Vrijdag, 8 december Schieten van Canadese tanks. Huub de Graaf, koerier van de O.D. te Waalwijk, is in Kaatsheuvel met zijn motor tegen een tank gereden en gedood.

Zaterdag, 9 december Op de weg naar de Dongensche Vaart is een auto van de Engelsen tegen een boom gereden en vernield. Geen persoonlijke ongelukken.

Zondag, 10 december 's Morgens om 9 uur naar de Canadese kerkdienst geweest, welke veel gelijkt op een liturgische dienst. Een Engelse jeep is in de vaart gereden bij A.v. Dijk.

Maandag, 11 december Geen bijzondere gebeurtenissen.

Dinsdag, 12 december Idem.

Woensdag, 13 december Acht granaten gevallen in Capelle o.a. bij grutterij van Sneep (37) en bij de Vier Heultjes. Tanks vertrekken 's morgens om te gaan schieten.

Donderdag, 14 december Geen oorlogsnieuws.

Vrijdag, 15 december V-1 gevallen achter Kaatsheuvel.

Zaterdag, 16 december 's Nachts en overdag zijn ongeveer 20 vliegende bommen over ons dorp gekomen. Alle V-1's gaan richting Antwerpen. Eén is gevallen bij Besoyen, één in 's-Gravenmoer. Drie Canadezen zijn gedood bij het lopen op een landmijn, die lag bij de brug bij het Capelse veer.

Zondag, 17 december Weer V-1's overgekomen. Canadese kerkdienst bijgewoond.

Maandag, 18 december 's Morgens half negen Canadezen vertrokken. Veel V-1's overgekomen. Granaten in Capelle gevallen. 200 Duitsers over de Maas gekomen bij Raamsdonk. Veertien ervan gedood, veel krijgsgevangen gemaakt, de overigen weer terug. Drie Canadese soldaten (Ron Pask, Hubert Arnault en Bob Beaupré) en een officier (lt. Wigg) van South Alberta Regt. bij ons ingekwartierd.

Dinsdag, 19 december Elke dag en nacht komen vliegende bommen over. Eén gevallen in Kaatsheuvel bij de molen. Vier huizen totaal verwoest en twee personen gedood; veel ruiten kapot en pannen van de daken, zelfs nog in Sprang; dit komt van de geweldige luchtdruk. Ook is een V-1 gevallen in Capelle in een tuinderij. Veel ramen zijn stuk en pannen van de daken.

Woensdag, 20 december De Canadezen 's middags om 1 uur vertrokken en direct weer drie andere Canadese soldaten en een officier in kwartier. Ook Polen aangekomen. Weer V-1's overgekomen. Na 72 weken geen licht gehad te hebben thans voor de eerste maal weer elektrisch licht.

Donderdag, 21 december 's Morgens 7 uur vertrek van de Canadezen. 's Avonds 6 uur vier Poolse soldaten in kwartier gekomen: Karol Marskowski, Alfons Smija, Wladyslaw Nita en Jozef Skomski (Poland). Weer V-1's.

Vrijdag, 22 december Veel vliegende bommen overgekomen, waarvan één op het Oude Raadhuis in Capelle neergestort is. Het gebouw is als een kaartenhuis in elkaar gevallen,evenals de apotheek en het huis van dr. Verhey. De bakkerij van Sneep, D. Schuller, Verheyden en andere huizen zijn zeer zwaar beschadigd (38). In de omgeving zijn weer vele ruiten stuk en pannen van de daken. Zelfs op de Hoogevaart zijn nog ruiten stuk. Gelukkig geen doden, alleen ca. 10 licht gewonden: Srinti, J. Wervers, jongen van de O.D. enz. Thans schieten de Poolse tanks weer. Twee burgers, die bij de Maas waren gekomen, zijn gevangen genomen door onze Polen. In Vlijmen is een V-1 gevallen, waarbij 14 doden en 29 gewonden waren te betreuren. Straatgevechten van Duitsers met Engelsen in Heusden. Engelse gewonden.

Zaterdag, 23 december Heel veel V-1's overgekomen. Eén is er gevallen in 's-Hertogenbosch, één achter Kaatsheuvel en vijf in de polder achter Waalwijk. Voortdurend schiet de Poolse artillerie. Onze Polen moeten 24 uur op patrouille naar de Maas.

Zondag 24 december Weer V-1's en artillerievuur. Duitsers zijn in Waspik geweest en hebben gevechten geleverd. Veel Polen zijn in Vrijhoeve gekomen.

Maandag, 25 december Toestand is hier kritiek. 16000 man Duitse troepen liggen ten noorden van de Bergse Maas (39). Veel Duitsers zijn over de Maas gekomen, 40 gevangen genomen bij Capelle, 8 á 10 bij Besoyen. Duitse parachutisten o.a. in Den Bosch. V-1's overgekomen en hevig schieten van artillerie. Ook V-2's neergeschoten. Een Poolse soldaat, die bij Van Achterberg ingekwartierd was, heeft zich per ongeluk met zijn eigen geweer doodgeschoten.

Dinsdag, 26 december 's Middags geschaatst onder buitengewone omstandigheden: 1e Overkomen van V-1's; 2e bij een Amerikaans vliegtuig; 3e Neerschieten van V-2's; 4e Fluiten van Engelse granaten over het hoofd; 5e Duitse troepen 2 á 3 km verwijderd; 6e Polen op het ijs. 's Avonds twee Polen op bezoek. Eindhoven gebombardeerd.

Woensdag, 27 december Weer V-1's en artillerievuur. 28 Duitsers gevangen genomen, waarvan 27 in Sprang-Capelle en één in Waalwijk. 's Morgens mogen we niet voor kwart voor acht buiten.

Donderdag, 28 december Schieten van artillerie en machinegeweren, vooral 's nachts. Gebouw aan de overzijde van de Maas getroffen, waarin Duitsers waren. Weer V-1's. Eén gevallen op de Willem van Gentsvaart, doch niet ontploft. Neerschieten van V-2's. Duitse granaat gevallen circa 150 m. van ons huis.

Vrijdag, 29 december V-1 gevallen op Groenendijk in 's-Gravenmoer. Veel ruiten stuk. Schieten van artillerie. Onze vier soldaten weer op patrouille naar de Maas; waren op een ogenblik met tien man tegen twee compagnieën van de Duitsers en op 20 m. afstand van elkaar. Duitsers schoten op de Polen, waardoor ze plat op het ijs moesten gaan liggen en Markowski er doorzakte en zwemmende de kant wist te bereiken. Hij krijgt twee dagen ziekteverlof.

Zaterdag, 30 december Negentien jongens van de ordedienst met zes Polen zijn 's nachts op patrouille naar de Maas geweest.Een tiental jongens droeg een boot op de schouders om de Maas over te varen. Tijdens deze tocht naar de Maas door de polders ten noorden van Capelle trapte één der dragers op een landmijn.Vijf Polen werden gewond en negen jongens van de OD: J. Smit, Chr. J. v. Dongen, J.W. van Schuppen, W.J. Ophorst, H.J. Bosman, H.J. v. Engelen, M.G. Vos, J.H. Kuysten, J. van den Hoek.(40) Allen naar vier ziekenhuizen gebracht resp. in Gent, Turnhout en Ostende. Enkele V-1's overgekomen. Twee Polen, Ludwig Kaper en Gerhard op bezoek. 's Nachts hevig schieten. Bij ons het dakraam kapot en ca. 40 pannen van het dak.

Zondag, 31 december 's Morgens een V-1 gevallen achter het huis van Van Bruchem op de Hoogevaart. Vele ruiten kapot op de Hoogevaart en in de Heistraat en pannen van de daken. Bij ons ook ca. 200 pannen van het dak. 's Nachts (30 op 31) hevig onafgebroken schieten op verschillende plaatsen; vanwege het hevige lawaai opgestaan. Sedert een paar dagen vallen weer Duitse granaten in de polder en op kortere afstand. Zware strijd 's nachts en overdag. Vele doden aan beide zijden. Duitsers krijgsgevangen gemaakt. Polen over de Oude Maas. 's Middags zeer hevige activiteit van plm. 50 jagers boven ‘de Klei’. Vele branden breken uit. Het dorp Capelle, voor zover gelegen ten Noorden van de spoorlijn, moet geëvacueerd worden; dit wordt echter weer ingetrokken. 's Avonds 10 uur: Polen hebben alarm. (wordt vervolgd)

Voetnoten: 1) toen wonende Heistraat 44. 2) woonde in een woning, thans afgebroken, waar nu de apotheek aan het Raadhuisplein is gevestigd. 3) Julianalaan 49 4) Kerkstraat 54 4A) Heistraat 211 5) Nieuwevaart 15 6) Nieuwevaart 7 7) Willem van Gentsvaart 33 8) Verbrand. Stond waar nu de heer S. Dancewicz woont, Raadhuisstraat 108. 9) Herv. Pastorie Sprang, Kerkstraat 56 10) ?????? Voetnoot niet leesbaar 11) no. 85 12) Hogevaart no. 91 13) Raadhuisstraat 98 14) voorheen Raadhuisstraat 123, thans afgebroken 15) Raadhuisstraat 136 16) Willem van Gentsvaart, thans afgebroken 17) Tilburgseweg no. 6 18) Julianalaan, thans afgebroken, stond waar nu het Groene Kruisgebouw staat 19) Raadhuisstraat 77 20) Raadhuisstraat 74 21) Raadhuisstraat 75 22) Raadhuisstraat 76, afgebroken. Stond waar thans tandarts V.d. Wiel is gevestigd. 23) Raahuisstraat 70 23A) Kerkstraat 58 24) Hogevaart 91 25) Hogevaart 25 26) te Labbegat 26A) Schoolstraat 2 27) J. Rijken, Hogevaart no. 82 28) allen wonende in de buurt van het gemeentehuis. 28A) Achter de Hoven 3 29) in de Hoofdstraat 29A) Nieuwevaart 23 30) Julianalaan 84 31) Julianalaan 63 32) Raadhuisstraat 111, thans niet meer bestaand 33) Waspiksedijk nr. 36 34) Hoofdstraat nr. 33 in Capelle 35) Hoofdstraat 49 35A) Raadhuisstraat 127 36) Wendelnesseweg-West 17 37) Haven Capelle 38) Alle zijn huizen in de Hoofdstraat te Capelle, om en nabij het oude Raadhuis. Zij moesten worden gesloopt. 39) Dit was een geplande Duitse aanval door Brabant heen op Antwerpen, toen de aanvoerhaven van de geallieerden. Zulks geschiedde tegelijk met het Duitse Ardennenoffensief. De informatie, die Jan de Rooy (behorende tot de verzetsgroep van kapitein André in Sprang-Capelle) op 22 december 1944 via een zender vanuit Dussen over de sterkte en opstelling van de Duitse troepen, gelegen aan de noordzijde van de Bergse Maas, heeft doorgegeven, heeft er toe geleid, dat de geallieerden de Duitse aanval konden afslaan en doen mislukken .(zie het boekwerkje ‘Sprang-Capelle-Wereldoorlog II 1940 - '45’). 40) Zie het boekwerkje ‘Sprang-Capelle-Wereldoorlog II 1940 – 45’ (Hoofdstuk: De binnenlandse strijdkrachten van Sprang-Capelle in actie).

41) Raadhuisstraat 133

42) Schoolstraat 15

43) Nieuwevaart 16

44) Nieuwevaart 22

45) Hoofdstraat 3

46) Thans gesloopt. Daar staat nu de woning Hogevaart 62

47) het Land van Heusden en Altena

48) Amphibievoertuigen

49) Amphibievoertuigen

50) Zie voetnoot 39

51) Jan de Rooy is, naar later bleek, op 4 jan. 1945 te Amsterdam gefusilleerd.

52) Het "Bloedbataljon" kreeg deze naam na de bloedige gevechten am Chambo (Normandië), waar de aarde rood zag van bloed. Luitenant-kolonel Nowac, zynski werd door een granaatsplinter in het gezicht geraakt, waardoor het bloed over z'n uniform stroende. Hoewel niet ernstig gewond, veroorzaakte zijn bloedende verschijning overal schrik. Sindsdien heette zijn bataljon: 't Bloed(hemden)bataljon. De rode shawls werden als herinnering aan de bloedige gevechten bij Chambois gedragen.

53) Thans de Kruisvaart.

54) Arie Raamstijn, wiens schip "De Nieuwe Zorg" door een granaat getroffen, gezonken was in de Capelse haven, had tijdelijk onderdak gekregen in het toen verlaten huis van mevr. D. Verheyden (thans Hoofdstraat 42 ). Hij kreeg door zijn pet heen een granaatscherf in zijn hoofd. Geneeskundige hulp werd verleend door de Engelse militaire artsen te Waalwijk. Gelukkig bleken nog net geen edele delen getroffen te zijn en bracht hij het leven er af.

55) Land van Heusden en Altena

56) Jochem Pruijssers woonde op een boerderij in het steegje, toen in de volksmond het "Molensteegje" genoemd, waar thans de Kerk van de Geref. Gemeenten in Ned. en Amerika is gelegen. De boerderij stond op de plaats, waar nu de woning, genummerd Heistraat 63, staat.

57) Nieuwevaart 1-3